Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Edebî Kişiliği ve Eserleri

 Bu yazımızda Türk edebiyatının değerli sanatçılarından Ahmet Hamdi Tanpınar'ın hayatı, edebî kişiliği ve eserlerinden söz edeceğiz. 

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Hayatı 

Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 Haziran 1901'de İstanbul'da doğdu. Babası Hüseyin Fikri Efendi, annesi Nesibe Bahriye Hanım'dır. Çocukluğunu babasının görevli bulunduğu Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya'da geçirdi. 1918'de İstanbul'a gelerek bir yıl Baytar Mektebi'nde öğrenci oldu. Ertesi yıl Darülfünun'da (bugünkü İstanbul Üniversitesinde) Edebiyat Fakültesinde Yahya Kemal Beyatlı'nın edebiyat dersleri verdiğini öğrenince kaydını edebiyat şubesine yaptırdı. Buradan mezun olduktan sonra Erzurum, Konya, Ankara ve İstanbul Kadıköy  liselerinde, Ankara Gazi Terbiye Enstitüsünde öğretmenlik yaptı. Güzel Sanatlar Akademisi’nde Ahmet Hâşim’in ölümünün ardından boşalan dersleri vermekle görevlendirildi.  Daha sonraki yıllarda milletvekilliği de yapan sanatçı son yıllarını çeşitli sağlık sorunlarıyla geçirdi.23 Ocak 1962 tarihinde kalp krizi sonucunda vefat etti. 

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Edebî Kişiliği

Türk edebiyatına ve düşünce dünyamıza ışık tutmuş sanatçılarımızdan biri olan Ahmet Hamdi Tanpınar, verdiği eserlerle geçmişten günümüze köprü kurmayı başarabilmiş sanatçılarımızdandır. Öykü, roman, deneme, makale, gezi yazısı, şiir, edebiyat tarihi gibi alanlarda eserler veren sanatçı aynı zamanda musiki, resim, psikoloji, felsefe ve mimariye duyduğu ilgiyle adından söz ettirmiş ve bu ilgisini eserlerine yansıtmayı başarmıştır. 

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Başlıca Eserleri 

"Mahur Beste" adlı romanında romanın başkahramanı Behçet Bey ve çevresindekilerin hayatını konu edinen Tanpınar bu eserinde medeniyet kavramını tüm yönleriyle incelemiştir. 

Ahmet Hamdi Tanpınar, "Huzur" adlı romanında ise cumhuriyetin ilanıyla birlikte ortaya çıkmış olan yeni aydın tipini romanın başkahramanı Mümtaz özelinde ele almıştır. 

Tanpınar'ın bir başka romanı da "Saatleri Ayarlama Enstitüsü"dür. Yazar bu romanında iki medeniyet arasında gidip gelen, sıkışıp kalan toplumumuzun garipliklerini, yanlışlarını, yozlaşmasını masalsı bir atmosfer içinde dile getirmiştir. Romandaki olaylar başkahraman Hayri İrdal'ın çevresinde gelişmiştir. 

Romancılığının yanında şairliği de çok güçlü olan Ahmet Hamdi Tanpınar'ın şiirleri nitelik bakımından güçlüdür. Özellikle "Ne İçindeyim Zamanın" ve "Bursa'daki Zaman" adlı şiirleri sanatçının önemli şiirlerindendir. Hocası Yahya Kemal'den sirayet eden mükemmeliyetçilik şiirlerinde kendisini güçlü bir şekilde göstermiştir. "Yaşadığım Gibi" adlı eserinde yer alan "Antalyalı Genç Kıza Mektup"ta asıl estetiğinin Valery'yi tanıdıktan sonra teşekkül ettiğini açıklar. Tanpınar yine aynı eserinde Bergson, Schopenhauer, Freud ve Nietzsche'den etkilendiğini dile getirir. 

Ahmet Hamdi Tanpınar; İstanbul, Ankara, Bursa, Konya ve Erzurum'u tarihi ve kültürel özellikleriyle "Beş Şehir" adlı eserinde okuyucularına tanıtmıştır. Bu şehirlerin kendisinde uyandırdığı izlenimleri kendisine özgü anlatım üslubuyla okuyucularına aktarmayı başarmıştır. 

Tanpınar'ın edebiyat tarihçiliği de Türk edebiyatında ses getirmiştir. "XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi" adlı eserinde bilimsel dilin yanında sanatsal bir dil de kullanan Tanpınar için bu eserinde adeta bilim ile sanatın sentezini yaptığını söyleyebiliriz. 

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın şiir ve sanat anlayışında Bergson'un zaman anlayışının büyük etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Rüya meseleleri ise onu Freud'a ve psikanalistlere götürür.

Özetleme İşlevi Gören Kelime ya da Kelime Grupları

Özetleme işlevli dil yapıları başka bir deyişle özetleme işlevi gören kelime ya da kelime grupları “açıkçası, yani, özetle, kısacası, özet olarak, uzun lafın kısası, sonuç olarak vb.” olarak sıralanabilir.

Özetleme İşlevi Gören Kelime ya da Kelime Grupları – Örnekler

-İnsan duyguları olan bir varlıktır yani yaşanan her olaydan etkilenebilir.

-Uzun lafın kısası çalışamadığım için sınavdan düşük not aldım.

-Kitap okumak, insanın hayal gücünü geliştirdiği gibi insana farklı bakış açıları da kazandırır. Özetle kitap okumak insanı geliştirir. 

-Sorumluluklarımızı zamanında yerine getirmek, ailemize yardım etmek, tüm canlılara sevgi ve şefkatle yaklaşmak oldukça önemlidir. Kısacası bunlar bizim insanî görevlerimizdir.

-Öğretmenlerimizi derste dikkatle dinlemek, derslerimizi günü gününe tekrar etmek, ödevlerimizi zamanında ve eksiksiz yapmak ile başarı arasında doğru orantı vardır. Sonuç olarak bunları yapmak bizi başarıya götürür. 

-Kararlılık, azim ve disiplin başarı için olmazsa olmazlardır. Açıkçası bu özelliklere sahip olmazsak başarıya ulaşmamız da oldukça zordur. 

Yukarıdaki örneklerde koyu harflerle yazılmış ifadeler özetleme işlevi gören kelime ya da kelime gruplarıdır. 

Atasözleri ve Deyimler Listesi - 12. Hafta

Atasözleri ve Anlamları 

Namaza meyli (veya namazda gözü) olmayanın kulağı ezanda olmaz:

Kişi yapmak istemediği işin ayrıntılarıyla ilgilenmez. 

Ne sakala minnet ne bıyığa:

İnsan en yakın akrabalarından bile yardım istemeyerek kendi imkânlarıyla yetinmelidir. 

Ne şeytanı gör ne salavat getir:

Gücünün yetmediği işe kalkışmamayı, kalkışılırsa da başkalarından medet ummamayı anlatmak için söylenen bir söz. 

Nefesine güvenen borazancıbaşı olur:

Başarabileceğine emin olanlar büyük işlere girişmelidir. 

Nisan yağar sap olur, mayıs yağar çeç olur:

Nisan yağmuru ekinlerin sapını geliştirir, mayıs yağmuru ise başakların dolgunlaşmasını sağlar. 

NOT: Çeç "tahıl yığını" anlamına gelir. 

Deyimler ve Anlamları

Nalıncı keseri gibi kendine yontmak: 

Hemen her işte kendi çıkarını düşünerek hareket etmek.

Ne od var ne ocak:

Yoksulluk ve perişanlık içinde. 

Ne çiçektir, biliriz:

"Ne denli yeteneksiz, niteliksiz olduğunu biliriz" anlamında kullanılan bir söz.

Neler de neler, maydanozlu köfteler:

"Akla gelmedik şaşılacak şeyler" anlamında kullanılan bir söz.

Ne oldum delisi olmak:

Ummadığı bir duruma beklemediği bir anda ulaşan kimsenin çok şımarması.

Kaynak: TDK 

Parnasizm Akımı Nedir? Özellikleri ve Temsilcileri

 

Parnasizm akımı, nesir alanında görülen realizm ve natüralizm edebiyat akımlarının şiir alanındaki devamı olarak kabul edilir. Bu akım romantik şiir anlayışına tepki olarak da ortaya çıkmıştır. Sanatın tek amacının yine sanat olduğunu savunan parnasyenler “sanat için sanat” görüşünü savunmuşlardır.

Parnasizmin Özellikleri

1)Parnasizmde şair; tabiat, insan, toplum ve hayat karşısında objektiftir. 

2)Parnasyenler romantiklerin benimsediği lirizme karşıdırlar. Bu nedenle eserlerinde parnasyen şairler aşklarından ve duygularından söz etmezler. Parnasyenler dış dünyadaki güzellikleri yansıtmaya çalışırlar. Bu durum da onları şiirlerinde canlı ve parlak tasvirler yapmaya yöneltmiştir.

3)İnsanın iç dünyasına ve toplum sorunlarına duyarsız kalan parnasyenler dış dünyadaki güzelliklerin peşine düşmüşlerdir. Ayrıca tarihe karşı özel ilgi duymuşlar ve kendi tarihlerindeki parlak dönemleri şiirlerinde dile getirmişlerdir.

4)Parnasyenler şiirin dış yapısına (nazım şekli, nazım birimi, vezin, mısra, kafiye) önem vermişlerdir.

5)Parnasyenler şiirde daha çok sone biçimini kullanmışlardır.

Parnasizmin Dünya Edebiyatındaki Temsilcileri

-Theophile Gautier

-Armand Sully Prudhomme

-Jose Maria de Heredia

-Teodore de Banville

-François Coppee

-Rene Leconte de Lisbe

Parnasizmin Türk Edebiyatındaki Temsilcileri

-Tevfik Fikret

-Cenap Şahabettin

-Yahya Kemal 

Doğrudan Zaman ve Öncelik Sonralık Belirten İfadeler

Doğrudan zaman ifadeleri ve öncelik sonralık belirten ifadeler; kişilerin yaşam öykülerinin anlatıldığı, bir uygulamanın işlem basamakları, bir olayın kronolojik akışı gibi içeriklerin anlatıldığı sıralı-kronolojik metin yapısı içerisinde değerlendirilir.

Öncelik sonralık belirten ifadeler “önce, ilk olarak, sonra, daha sonra, ardından, o esnada, aynı anda, en son, nihayetinde” gibi ifadelerdir.

Öncelik Sonralık Belirten İfadeler – Örnek Cümleler

-Önce konuyu işleyip ardından konuyla ilgili sorular çözeceğiz.

-Tasarımcılar bu motifleri önce kâğıda döker, sonra halının genel görünümünü planlarlar.

-Daha sonra bu konunun üzerinde duracağız.

-İlk başta tezgâhın parçaları birbirleriyle uyumlu olacak şekilde takılır.

-O konuyu en son işleyeceğiz.

-Sessizce kitap okuyorduk, o esnada dışarıda bir gürültü koptu.

-Yazımız için ilk olarak bir taslak metin oluşturacağız.

Yukarıda koyu harflerle yazılmış ifadeler öncelik-sonralık belirten ifadelerdir.

Doğrudan Zaman Bildiren İfadeler – Örnekler

Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 Haziran 1901’de İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinden 1923’te mezun oldu. Erzurum, Konya ve Ankara’daki liselerde öğretmenlik yapan Tanpınar daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat dersleri verdi. 1933’ten sonra İstanbul’da Kadıköy Lisesinde edebiyat öğretmenliği yaptı.

Yukarıda koyu harflerle yazılmış ifadeler doğrudan zaman bildiren ifadelerdir. 

Atasözleri ve Deyimler Listesi - 11. Hafta

Atasözleri ve Anlamları

Lokma karın doyurmaz, şefkat artırır:

Bir kimseye verilen armağan, aradaki sevgiyi artırdığı için değerlidir. 

Lokma çiğnenmeden yutulmaz:

Her iş emekle yapılır. 

Mal adama hem dost hem düşmandır:

Malın insana yararı olduğu gibi zararı da vardır. 

Mart ayı dert ayı:

Mart ayında havalar sık sık değiştiği için insan kendisini koruyamaz ve hasta olur. 

Misk yerini belli eder:

Değerli kişi nerede olsa varlığını gösterir. 

(Misk, "güzel kokulu madde, mis" anlamına gelmektedir.)

Müft olsun da zift olsun:

Kimileri bedava bulduklarında yenmeyecek şeyleri yerler, işe yaramayan şeyleri alırlar. 

(Müft "parasız, bedava" anlamına gelmektedir.)

Mühür kimde ise Süleyman odur:

Bir işte yetki kimde ise kuvvet ondadır. 

Deyimler ve Anlamları 

Lafın altını kazımak:

Konuyu iyice deşmek, önünü arkasını araştırmak. 

Lafını yabana atmamak:

Söylenen söze değer vermek. 

Lügat paralamak:

Konuşma dilinde geçmeyen yabancı kelimeler kullanmak, ağdalı konuşmak. 

Makaraları koyuvermek (veya zapt edememek veya salıvermek):

Kendini tutamayarak kahkahayla gülmeye başlamak. 

Mal bulmuş Mağribî gibi:

Büyük bir zenginliğe kavuşmuşçasına aşırı sevinç ve coşku ile. 

NOT: "Mağribî" sözcüğü TDK Güncel Türkçe Sözlük'te "Batılı" ve "Mağrip halkından olan kimse" olarak açıklanır. 

Maraza aramak:

Çekişmek, olay çıkarmak için bahane aramak. 

Maraza çıkarmak:

Kavgaya yol açmak, kavga çıkarmak, anlaşmazlığa yol açacak işler yapmak.

NOT: "Maraza" sözcüğü TDK Güncel Türkçe  Sözlük'te "hastalık" ve "anlaşmazlık" olarak açıklanır.