Fabl Nedir? Özellikleri ve Örnekleri

 

Kahramanlarını hayvanların, bitkilerin ya da  cansız varlıkların oluşturduğu, genellikle ders verme amacıyla yazılan olaya dayalı metin türüne fabl denir. Bir tür küçük öykü olarak da adlandırabileceğimiz fabl daha çok çocuk edebiyatı kapsamında değerlendirilse de yetişkinlere ders verme, onları eğitme ve yetiştirme gibi işlevleri de vardır.

Fablların Özellikleri

-Kahramanlarını hayvanlar, bitkiler ya da cansız varlıklar oluşturur. Bu kahramanlar insanlara ait özellikleri ve değerleri bünyelerinde barındırırlar. Dolayısıyla fabl türünde kişileştirme (teşhis) ve konuşturma (intak) sanatlarına yer verildiğini söyleyebiliriz.

-Fabllar ders vermek amacıyla yazılır. Fabllarda iyilik, doğruluk, dürüstlük, cömertlik, sadakat, alçak gönüllülük gibi evrensel değerler okuyucularla buluşturularak ahlâk dersi verilmeye çalışılır.

-Fablın sonunda mutlaka bir mesaj vardır ve fablların verdiği mesajlar evrensel niteliklidir.

-Fabl türünde olaylar genellikle kahramanların yaşadıkları ortamlarda (orman vb.) geçerken zaman ise belirsizdir.

-Fabllar hem manzum (şiir) hem de nesir (düz yazı) biçiminde kaleme alınabilir.

-Fabllar; giriş, gelişme (düğüm), sonuç, ders (öğüt, kıssadan hisse) olmak üzere dört bölümden oluşur. Bu bölümleri şöyle açıklayabiliriz:

1)Giriş: Olayın ve kahramanların tanıtıldığı bölümdür.

2) Düğüm (gelişme): Olayın çeşitli çatışmalar yoluyla geliştiği bölümdür.

3) Sonuç: Düğümün çözüme kavuşturulduğu bölümdür.

4) Ders (öğüt, kıssadan hisse): Fabla konu olan olaya dair bir fikrin yahut mesajın etkileyici bir ifadeyle dile getirildiği ve okuyucuya öğüt verildiği bölümdür.

-Bu türün dünya edebiyatındaki temsilcileri ise Ezop, Beydeba ve La Fontaine’dir.

 

Fabl Örneği

KARGA İLE TİLKİ

Bir dala konmuştu karga cenapları;

Ağzında bir parça peynir vardı.

Sayın tilki kokuyu almış olmalı,

Ona nağme yapmaya başladı:

“Oooo! Karga cenapları, merhaba;

Ne kadar güzelsiniz, ne kadar şirinsiniz!

Gözüm kör olsun yalanım varsa

Tüyleriniz gibiyse sesiniz,

Sultanı sayılırsınız bu ormanın

Karga bu sözlere bitti

“Gak!” der demez, peynir düştü,

Tilki kapıp ona dedi ki: “Efendiciğim,

Size güzel bir ders vereceğim;

Alıklar olmasa iş kalmaz açıkgözlere;

Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire."

Karga şaşkın, mahcup, biraz da geç ammâ,

Yemin etti gayri faka basmayacağına.

 

Yukarıdaki fabl örneği kahramanlarını iki hayvanın (karga ve tilki) oluşturduğu manzum (şiir) biçiminde yazılmıştır. Sonunda ise bir ders vardır. ”Karga ile Tilki” fablında ayrıca kişileştirme (teşhis) ve konuşturma (intak) sanatlarına da yer verilmiştir.

 

Çocuk Kitapları: Piri Reis ve Acayip Haritası

 

“Hepimizin bildiği gibi Türklerin, tarih sahnesine çıktığı yerde yani Orta Asya'da pek deniz yoktu. Dolayısıyla ilk kurulan devletler birer kara devletiydi. Bir süre sonra değişik nedenlerden, dünyanın farklı yerlerine göçtüler. Nihayet denizle tanıştıklarında ise içlerinden bu işi çok ciddiye alan kahramanlar çıktı!

Kahraman derken; çizgi filmlerdeki kurukafalı bayrağı olan, kafasında korsan şapkası, bir eli kancalı kahramanlardan bahsetmediğimiz kesin. Peki, kimdi bu kahramanlar? İsimlerini mutlaka ama mutlaka duyduğumuz sonlarında “Reis” unvanları taşıyan ve hayatlarını denize adamış kahramanlardan bahsediyoruz. Her biri ayrı bir kitap konusu ama özellikle bir tanesi var ki onun hakkında anlatılacak çok şey var... Kim mi? Muhteşem denizci Piri Reis...

Piri Reis dediğimizde hepimiz hemen “Aaaa, ilk dünya haritasını çizen denizci!” diye yerimizden zıplarız. Peki ya gerisi... Bu ünlü denizcinin denizlerdeki rüzgârlar kadar hızlı, dalgalar kadar zorlu, martılar kadar özgür, fırtınalar kadar macera dolu hikâyesini biliyor musunuz? İşte bu kitapta okuyacağınız tam da budur! Size her şeyden önce bolca şaşırma, gözlerine inanmama, “Vay beeee!” diye çığlık atma ve ilham alma garantisi veriyoruz.”

Eğlence ile bilginin ustalıkla kaynaştırıldığı “Piri Reis ve Acayip Haritası” adlı eserine bu sözlerle başlıyor yazarımız Metin Özdamarlar.

“Eğlenceli Bilgi-Eğlenceli Tarih” serisinin eğlenceli ve bilgi dolu eseri “Piri Reis ve Acayip Haritası”nda önce denizcilik terimlerine yer veriliyor. Örneğin; bu denizcilik terimlerinden “fora”nın “denizcilikte yelkenlerin açılması”; “mayna”nın da “denizcilikte yelkenlerin kapanması” anlamına geldiğini öğreniyorsunuz.

Eserde denizcilik terimlerinden sonra Türk denizciliği hakkında kısa bir bilgi turuna çıkıyoruz. Sonraki durağımız ise “Denizciliğin Kalbi: Gelibolu” oluyor. Daha sonra da “Deniz Âşığı Bir Çocuk!” bölümüne geliyoruz. Bu bölümde Piri Reis’in doğuşu, gerçek ismi ve yaşantısı hakkında bilgi sahibi olmaya başlıyoruz. Piri Reis’in küçük yaşlarda denize ilgi duymasını, amcası Kemal Reis’in yanında tecrübe kazanmasını, amcasıyla birlikte Osmanlı donanmasının hizmetine girmesini, bilinen ilk dünya haritasını çizmesini, yazarın eğlenceli üslubu ve çizerimizin eğlenceli çizimleriyle öğreniyoruz.

Eğitimci ve yazar Metin Özdamarlar'ın öğretici ve eğlenceli üslubuyla kaleme aldığı bu eser büyük-küçük herkes için iyi bir başvuru kaynağı ve başucu kitabı... Okumanızı ve bu kitaptan sık sık istifade etmenizi öneriyoruz.

(Kaynak: Metin Özdamarlar, Piri Reis ve Acayip Haritası, Eğlenceli Bilgi Yayınları)