Bir duyguyu, düşünceyi ya da bir olayı anlatabilmek için bir
araya getirilmiş cümleler topluluğuna paragraf denir. Paragrafta bir
duygunun, düşüncenin ya da olayın bir yönü ele alınır. Paragraf tek bir
düşünce etrafında oluştuğundan kendi içinde bir bütünlük oluşturur.
“Paragraf” kavramının tanımını yaptıktan sonra şimdi “Paragrafta
Konu” adlı konu anlatımına geçebiliriz.
Paragrafta Konu
-Paragrafta yazarın üzerinde durduğu, hakkında söz söylediği
durum, düşünce veya olaya konu denir.
-Her paragrafın bir konusu vardır. Paragrafın konusu
bulunurken “Parça bize ne anlatıyor?”, “Parçada neden söz ediliyor?”,
“Parçada üzerinde durulan nedir?” sorularını paragrafa yönelterek paragrafın
konusunu bulabiliriz.
NOT: Bir paragrafı ele alırken yapacağımız ilk işlerden
birisi paragrafın konusunu bulmak olmalıdır. Konusu bilinmeyen bir paragrafın
anlaşılması oldukça güçtür. Ayrıca bir paragrafta konuyu belirlemeden ana
düşünceyi bulmak da zordur.
Örneklere geçmeden önce “Paragrafın/parçanın konusu
bulunurken nelere dikkat edilmelidir?” sorusunun cevabını verelim:
1)Öncelikle “Parçada en çok hangi sözcükler ya da
kavramlar tekrar edilmiştir?” sorusunu cevaplamak gerekir. Parçada en çok
tekrar edilen sözcükler veya kavramlar bize parçanın konusunu verir.
2)Paragrafın/parçanın konusu bulunurken parçanın ilk
cümlelerine dikkat etmek gerekir. Genellikle ilk cümleler bize ipucu verir ya
da parçanın konusunu bize açık bir şekilde gösterebilir. Ancak bu her zaman
böyle olmayabilir. Bunu da göz ardı etmemek gerekir.
3) Konu, parçanın tamamını kapsar nitelikte olmalıdır. Parçanın
konusu bulunurken bu noktayı da göz önünde bulundurmak gerekir.
Örnek 1: Bazen olmazları mümkün kılan, içinden
çıkılması güç meseleleri tereyağından kıl çeker gibi halledebilmeyi sağlayan, bilgi
ve onun sağladığı güçtür. Bilginin gücü insan için en değerli anahtardır.
Bilginin gücü sayesinde insan medeniyetin kapılarını ardına kadar açar ve bu
kapıdan içeri girerek sürekli ilerlemeye devam eder.
Yukarıda da
belirttiğimiz gibi bir paragrafın konusu bulunurken metne “Parça
bize ne anlatıyor?”, “Parçada neden söz ediliyor?”, “Parçada üzerinde durulan
nedir?” sorularını sorarız. Bu soruları yukarıdaki metne sorduğumuzda
aldığımız cevap ise “bilginin gücü ve onun insana sağladığı yararlar” olacaktır.
NOT: Konu, bir yargı içermez. Başka bir deyişle cümle
şeklinde olmaz. Konu bir ya da birden fazla sözcükten oluşan ve yargı
bildirmeyen bir unsurdur. Ana düşünce ise bir yargı bildirir.
Örnek 2: Okumak gibi bir bebeğe şarkı söylemek
de asla erken değildir. Ebeveynler ve bakıcılar etkili söylenen bir şarkının
bir bebeği nasıl sakinleştirdiğini tecrübe etmişlerdir. Şarkılar, dil
gelişimiyle sıkı sıkıya ilişkilidir ve tıpkı kitaplar gibi hiçbir çocuk
şarkılardan mahrum bırakılmamalıdır. Araştırmalar müziğin dil ediniminde güçlü
bir araç olduğunu, müziğin ve dilin işlenmesinin beynin aynı bölgesinde
gerçekleştiğini ve aynı nöral yolları paylaştığını ortaya koymuştur.
(Megan
Daley, Kitap Okuyan Çocuk Yetiştirmek, Orenda Kitap)
“Parça ne
anlatıyor?” sorusunu
sorduğumuzda alacağımız cevap “Çocuk Gelişiminde Şarkının Önemi” ya da “Dil
Gelişiminde Şarkının Önemi” olur. Dolayısıyla paragrafın konusu bu iki
ifadedir.
Örnek 3: Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların
kişi, yer ve zamana bağlı olarak anlatıldığı kısa soluklu kurmacaya dayalı metinlere
hikâye (öykü) denir. Hikâye türünde beş önemli unsur vardır. Bunlar; olay, kişi,
yer, zaman ve anlatıcıdır. Hikâye türü roman türüne göre daha kısa bir metin türü
olduğu için hikâyede şahıs kadrosu dar, olay, yer ve zaman ise sınırlıdır. Hikâye
türü yazar tarafından çoğunlukla serim, düğüm ve çözüm bölümleri şeklinde okuyucuya
aktarılır.
“Parça bize
ne anlatıyor?” sorusunu sorduğumuzda alacağımız cevap
“hikâye türünün özellikleri” olur. Dolayısıyla bu ifade paragrafın konusudur.
Örnek 4: Yüz yüze dostluklar vardır; güneşle ayçiçeğinin dostluğu, böyle bir dostluktur mesela. Ayçiçeği sabahtan akşama kadar hiç ayıramaz yüzünü güneşten.
Uzak dostluklar vardır; denizlerin ortasındaki bir adayla dağların arasındaki bir göl, birbirlerinin uzak dostlarıdır. Dostluklarını gündüz kuşlarla, gece yıldızlarla iletirler birbirlerine. (Murat Çiftkaya)
Yukarıdaki metinde yazar bize iki farklı dostluk türünden (yüz yüze dostluklar, uzak dostluklar) söz etmiş. “Parça bize ne anlatıyor?” sorusunu sorduğumuzda ise “dostluk” ya da “dostluğun türleri” cevabını alırız. Dolayısıyla bu metnin konusu “dostluk” ya da “dostluğun türleri” olmalıdır.
