Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-an/-en, -ası/-esi,
- maz/-mez, -ar/-er/-ır/-ir, - dık/-dik/-duk,-dük, - ecek/-acak, - mış/-miş/-muş/-müş
ekleriyle yapılır. Sıfat-fiil eklerini aklımızda daha kolay kalması
amacıyla “-an, - ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” şeklinde
kodlayabiliriz.
Sıfat-fiil konusunu örneklerle birlikte ele almadan
önce şunu belirtmemizde fayda var: Sıfat-fiil ekini alan sözcükler bir
ismi niteler. “Sınavda heyecandan bildiğim soruları bile yapamamıştım.” cümlesinde
“bildiğim” sıfat-fiili (-dik: sıfat-fiil eki) isim olan “sorular”
sözcüğünü nitelemiştir.
Şimdi sıfat-fiil konusunu örneklerle açıklayalım:
Sıfat-Fiil / Örnekler
-İnsan ruhunu tüm gerçekliğiyle ortaya koyan başarılı
eserleri vardı. (-an: sıfat-fiil)
-Dedemin anlattığı masalları ilgiyle dinlerdim. (-tık:
sıfat-fiil)
-Zavallı çocuk gerçekten acınası bir hâldeydi. (-ası:
sıfat-fiil)
-Bu yaz unutulmaz bir tatil geçirdik. (-maz:
sıfat-fiil)
-Toplantıda tanıdık bir yüz göremedim. (-dık:
sıfat-fiil)
-Okunmuş kitapları şu tarafa koyalım. (-muş:
sıfat-fiil)
-Zavallı kadın kendisine sığınacak bir liman
arıyordu. (-acak: sıfat-fiil)
-Güler yüzlü insanlar her zaman sevilmiştir. (-er:
sıfat-fiil)
NOT: Sıfat-fiiller çekimli fiillerle karıştırılmamalıdır.
Örnekler:
1)Giysiler özenle ütülenmiş. (-miş: duyulan geçmiş
zaman – Dolayısıyla çekimli fiildir ve yüklem görevindedir.)
Ütülenmiş giysileri dolaba yerleştirelim. (-miş:
sıfat fiil eki – “Giysi” ismini nitelemiştir ve sıfat-fiil görevindedir.)
2) Babam, yarınki konferansta konuşacak. (-acak: gelecek
zaman kip eki – Çekimli fiildir ve yüklem görevindedir.)
Onunla konuşacak çok şeyimiz var. (-acak: sıfat fiil eki
– İsmi nitelediği için sıfat-fiil görevindedir.)
NOT: Sıfat-fiiller niteledikleri isim düştüğünde onun
yerine geçerler ve bir isim gibi kullanılırlar. Başka bir deyişle “adlaşmış
sıfat-fiil” hâline gelirler.
Örnek:
-Sınıftan koşarak çıkan öğrenciler yanıma gelsin. (-an:
sıfat-fiil eki – öğrenciler: isim)
Bu cümlede “çıkan” sıfat-fiili “öğrenciler” ismini
nitelemiştir.
-Sınıftan koşarak çıkanlar yanıma gelsin.
Bu cümlede ise “öğrenciler” ismi düşerek “çıkan” sıfat-fiili
ismin yerine geçmiş ve adlaşmış sıfat-fiil hâline gelmiştir.