5.Sınıf Yeni Müfredat-Özet Konu Anlatımları

 

1)Metnin (Hikâyenin) Unsurları

Olay: Hikâyeye konu olan olayı ifade eder.

Kişiler: Hikâyede yer alan kişileri ifade eder.

Zaman: Hikâyenin geçtiği zamanı ifade eder.

Yer (Mekân): Hikâyenin geçtiği yeri (mekânı) ifade eder.

Örnek Metin: Güneşin tüm gücüyle parlayıp insanları selamladığı bir sabahtı. Ahmet, yeni güne zor da olsa uyanmıştı. Kahvaltısını yapıp hemen yola çıktı. Otobüs durağına varmıştı. Tam otobüse binecekken günlerdir uğraştığı ödevini evde unuttuğunu fark etti. Artık eve geri de dönemezdi. Dönerse okula geç kalacaktı.

Yukarıdaki hikâyenin unsurlarını aşağıya yazalım:

Olay: Ahmet’in otobüse binecekken ödevini evde unuttuğunu fark etmesi

Kişiler: Ahmet

Zaman: Sabah

Yer: Otobüs durağı

2) Geçiş ve Bağlantı İfadeleri

Ödevimi yapacaktım ama kalemimi bir türlü bulamıyordum.

Kısaca, sevgi bir toplum için çok önemlidir.

Öğrencilerimizi sporla buluşturmak istiyoruz fakat imkânlarımız yeterli değil.

Oyun oynamayı seviyorum özellikle futbol oynamayı.

Sonuç olarak, sorumluluklarımızı yerine getirmek temel görevimizdir.

Yukarıdaki cümlelerde koyu olarak yazılmış “ama, kısaca, fakat, özellikle, sonuç olarak” gibi ifadeler geçiş ve bağlantı ifadeleridir.

3) Öznel-Nesnel Cümleler

-Kişisel beğeni, duygu ve düşünceleri içeren, kişiden kişiye göre değişen, kanıtlanamayan yargılara öznel anlamlı cümleler denir.

Örnekler:

Masmavi denizin verdiği huzur çoğu şeyde yok.

Yazarın son romanı oldukça başarılıydı.

En iyi dinlenme yöntemi kitap okumaktır.

Yukarıdaki yargılar kişisel düşünce ve beğenileri içerdiği için öznel anlamlı cümlelerdir.

-Kişisel beğeni, duygu ve düşünceleri içermeyen, kişiden kişiye göre değişmeyen, herkesin kabul ettiği kanıtlanabilen yargılara nesnel anlamlı cümleler denir.

Örnekler:

“Toprak Ana” Cengiz Aytmatov tarafından yazılmıştır.

İstanbul ülkemizin en kalabalık şehridir.

Yukarıdaki yargılar kişiden kişiye değişmeyen, herkesin kabul ettiği kanıtlanabilen yargılar olduğu için nesnel anlamlı cümlelerdir.

4) Düşünceyi Geliştirme Yolları

a) Tanımlama: “... nedir?”, “... kimdir?” sorularına cevap veren düşünceyi geliştirme yoludur.

Örnekler:

Olağanüstü olayların ve kahramanların yer aldığı metin türüne masal denir.

(“Masal nedir?” sorusuna cevap veriyor.)

b) Örneklendirme: Bir düşünce ya da kavram açıklandıktan sonra o düşünce ya da kavramın daha iyi anlaşılması için başvurulan düşünceyi geliştirme yoludur.

Örnek: Bazı duygular insanı yaşama bağlayan duygulardır. Bunlar; sevgi, mutluluk gibi duygulardır.

Yukarıdaki metinde insanı yaşama bağlayan duygulara örnek verilmiştir.

c) Karşılaştırma: En az iki varlığın ya da kavramın ortak veya farklı yönlerinin ortaya konulduğu düşünceyi geliştirme yoludur.

Örnek: İşitme ile dinleme birbirlerinden farklı kavramlardır. İşitmede insanın dikkati etkin değilken dinlemede insanın dikkati etkindir. (İşitme ile dinleme karşılaştırılmıştır.)

ç) Benzetme: Bir varlığı, kavramı ya da olayı başka bir varlığın ya da kavramın özellikleriyle anlatma yoludur.

Örnek: Hedefsiz olmak karanlıkta yürümek gibidir.

Burada hedefsiz olmak karanlıkta yürümeye benzetilmiştir.

5) Bilgilendirici Metinlerde Yazının Bölümleri

Giriş: Yazının konuya giriş kısmıdır. Bu bölümde metinde bahsedilecek konunun ne olduğu hakkında bilgi sahibi oluruz. Ayrıca bu bölümde metinde bahsedilecek konunun tanımı da yapılır.

Gelişme: Bu bölümde çeşitli örnekler ve açıklamalar yoluyla konunun daha iyi anlaşılması sağlanır.

Sonuç: Yazarın yazıyı yazma amacını belirttiği, yazısını sonuca bağladığı bölümdür. Bu bölümde geçiş ve bağlantı ifadelerinden “özetle, kısaca, böylece, son olarak” gibi ifadeler de kullanılır. 

6) Söz Sanatları

a) Benzetme: Anlatımı daha etkili kılmak, güçlendirmek adına aralarında değişik yönlerden ortaklık ve ilgi bulunan iki varlıktan zayıf olanın güçlü olana benzetilmesi sanatına benzetme denir.

Örnek: Kedi, yuvasına çekilmiş ve bir yaprak gibi titriyordu.

(Kedinin titremesi, yaprağın titremesine benzetilmiştir.)

b)Kişileştirme: İnsana ait özelliklerin insan dışı varlıklara verilmesi sanatına kişileştirme denir. 

Örnek: Kırılan dal, düşen yaprak, şaşkın kuşlar

Yukarıdaki ifadede insana ait bir özellik olan “şaşkın olma” insan dışı bir varlık olan “kuşlar”a verilmiştir ve burada kişileştirme sanatına başvurulmuştur. 

7) Öyküleyici Paragraf-Betimleyici Paragraf 

a) Öyküleyici Paragraf / Öyküleyici Anlatım 

Yaşanmış ya da hayal ürünü olayların anlatıldığı, olayların birbiri ardına geliştiği, paragrafa öyküleyici paragraf denir. Öyküleyici paragraflarda olayın kimler tarafından nerede ve ne zaman yaşandığına yer verilir. Öyküleyici paragrafların diğer adı olay paragraflarıdır.

Öyküleyici Paragrafa Örnek Metin: 

Sonunda akşam olmuştu. Apartmana varıp merdivenleri ağır ağır çıktı. Anahtarını cebinden çıkardı. Kapıyı açtı ve evine girdi. Kanepeye uzandı ve bir saat kadar dinlendikten sonra hemen işe koyuldu. Masanın başına geçti. 

Yukarıdaki paragrafta olayların birbiri üzerine geliştiğini başka bir deyişle hareketli bir kesitin esas olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle bu paragraf öyküleyici paragraftır. 

b) Betimleyici Paragraf / Betimleyici Anlatım 

Varlıkların ayırt edici ve belirgin özelliklerini tanıtıp varlıkları okuyucunun gözünde ve zihninde canlandırmayı amaç edinen betimleyici paragraf “sözcüklerle resim çizme sanatı” olarak da adlandırılır. Betimleyici paragrafta durağan bir hava hakimdir ve olaya yer verilmez. 

Betimleyici Paragrafa Örnek Metin:

Kapıdan içeri yaşlı bir adam girdi. Altmışlı yaşlarda, şişman ve orta boylu, saçlarının bir kısmı dökülmüş olan bu adamın iri ve yeşil gözleri ve üst dudağını kapatmış kırlaşmış bıyıkları ilk görüşte insanın dikkatini çekiyordu. 

Yukarıdaki metinde yaşlı adamın ayırt edici ve belirgin fiziksel (dış görünüş) özellikleri tarif edilmiştir. Bu nedenle bu paragrafa betimleyici paragraf diyebiliriz. 

5.Sınıf Yeni Müfredat-Bilgilendirici (Öğretici) Metinlerde Yazının Bölümleri (Giriş-Gelişme-Sonuç)

 

Bilgilendirici Metin (Öğretici Metin) Nedir?

Yazarın herhangi bir konu ya da kavram hakkında bilgi vermek ya da herhangi bir kavram ya da konuyu açıklamak amacıyla yazdığı metinlere bilgilendirici metin denir. Bilgilendirici metinlerde asıl amaç açıklamak ve bilgi vermektir.

Bilgilendirici Metinlerde Yazının Bölümleri

Bilgilendirici metinlerde yazıda üç bölüm vardır. Şimdi bu üç bölümü açıklayalım:

1)Giriş bölümü: Adından da anlaşılabileceği gibi giriş bölümünde konuya giriş yapılır. Bu bölümde metinde bahsedilecek konunun ne olduğu hakkında bilgi sahibi oluruz. Başka bir deyişle metnin konusunun ne olduğunu giriş bölümünde anlayabiliriz. Ayrıca bu bölümde metinde bahsedilecek kavramın tanımı da yapılır.

2)Gelişme bölümü: Bu bölümde çeşitli örnekler ve açıklamalarla konunun daha iyi anlaşılması sağlanır. Başka bir deyişle konuyla ilgili örneklerin ve açıklamaların bulunduğu bölüm gelişme bölümüdür.

3) Sonuç bölümü: Adından da anlaşılacağı üzere sonuç bölümünde yazar, yazıyı sonuca bağlar ve yazıyı yazma amacını belirtir. Sonuç bölümünde yazar, genellikle metnin ana fikrini de okuyucuya iletir. Ayrıca bu bölümde geçiş ve bağlantı ifadelerinden “özetle, kısaca, böylece, son olarak” gibi ifadeler de kullanılır.

Bilgilendirici Metinlerde Yazının Bölümleri Örnek Metin

İnsanı bir şeye veya bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye yönelten duyguya sevgi denir. Sevgi, insanı insan yapan en önemli duygulardan birisidir. (Giriş)

Sevgi, bir toplumun ayakta kalmasını sağlayan en önemli duygudur. Sevgisiz bir toplum düşünün. O toplumda insanlar sevgiden yoksun oldukları için birbirlerine güvenmezler ve saygı duymazlar. Çünkü sevgi, saygıyı ve güveni de beraberinde getirir. Sevginin hakim olduğu bir toplumda ise insani ilişkiler olumlu anlamda zirvede olur. Herkes birbirine güvenir ve saygı duyar. Sevgi, bulunduğu topluma çiçeklerden örülü bir bahçe sunar. (Gelişme)

Kısaca, sevgi bir toplum için olmazsa olmaz duygulardan birisidir. Sevginin olmadığı bir toplum, bir dünya düşünülemez. (Sonuç)

Yukarıdaki üç paragraflık metnin birinci paragrafı metnin giriş bölümüdür. Bu bölüme baktığımızda metnin konusunun “sevgi” olduğunu anlayabiliyoruz. Ayrıca bu bölümde “sevgi” kavramının tanımı da yapılmıştır.

İkinci paragraf ise metnin gelişme bölümüdür. Bu bölümde konu “Sevgisiz bir toplum düşünün.” ifadesinden başlanarak örneklerle ve çeşitli açıklamalarla daha anlaşılır hâle getirilmeye çalışılmıştır. 

Üçüncü ve son paragraf ise metnin sonuç bölümüdür. Bu bölümde yazar metni yazma amacını açıkça belirtmiş ve yazıyı sonuca bağlamıştır. Ayrıca yazar metni sonuca bağlarken geçiş ve bağlantı ifadelerinden “kısaca” ifadesini kullanmıştır.

Atasözleri ve Deyimler Listesi - 1.Hafta

 Atasözleri

Atalarımızın uzun gözlem ve deneyimleri sonucunda oluşmuş, öğüt veren, az sözle çok şey anlatan özlü sözlere atasözleri denir.

Deyimler

En az iki sözcükten oluşan, genellikle mecaz anlam taşıyan, anlatımı güçlendirmek ve zenginleştirmek amacıyla kullanılan söz öbeklerine deyim denir.

Atasözlerine Örnekler 

Ağaç yaş iken eğilir: İnsanlar küçük yaşta kolay eğitilir.

İyilik et denize at, balık bilmezse Halik bilir: Karşılık bilmeden iyilik yap.

Her horoz kendi çöplüğünde öter: Herkes ancak kendi çevresinde değer taşır ve sözünü orada geçirebilir.

Ayağını yorganına göre uzat: Giderini mutlaka gelirine uydurmalısın.

Komşu komşunun külüne muhtaçtır: Komşular en küçük şey için bile birbirlerine muhtaçtırlar.

İşleyen demir pas tutmaz: Tembel tembel oturan kimse hantallaşır, iş yapma yeteneğini yitirir. Çalışan kimse gittikçe açılır, daha yararlı işler yapar.

Akıl yaşta değil baştadır: Akıllı olmanın yaşla ilgisi yoktur, bazı küçükler büyüklerden daha akıllı olabilir.

Arpa unundan kadayıf olmaz: Kötü gereçle iyi şey yapılamaz.

Kurt köyünü değiştirir, huyunu değiştirmez: Kötü kimse yurt değiştirse de kötü huylarını değiştirmez.

Ekmeden biçilmez: Emek vermeden bir sonuca erişilmez.

Akıl kişiye sermayedir: Bir kimsenin giriştiği işlerde en büyük yardımcısı aklıdır.

Öfke ile kalkan zararla oturur: Öfkesine kapılarak iş gören sonunda güç duruma düşer.

Deyimlere Örnekler 

Abuk sabuk konuşmak: Düşünmeden, saçma sapan söz söylemek. / Ne söylediğini bilmeden, düşüncesiz, tutarsız konuşmak.

Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek.

Can yakmak: Üzmek, acı vermek.

Cankulağı ile dinlemek: Kendini vererek, büyük bir dikkatle dinlemek.

Kara kara düşünmek: Çok üzüntülü olmak, düşünceye dalmak.

Karalar bağlamak: Yas tutmak.

Etekleri tutuşmak: Çok telaşlanmak.

Taş kesilmek: Çok şaşırıp ne yapacağını, ne söyleyeceğini bilememek, sesini çıkaramaz olmak.

Taş taş üstünde bırakmamak: Baştan başa yıkıp yerle bir etmek.

Etekleri zil çalmak: Çok sevinmek.

Ters anlamak: Yanlış yorumlamak, doğru anlam vermemek. 

Kaynak: TDK 

Düşünceyi Geliştirme Yolları - 5. Sınıf Yeni Müfredat

 Çoğu metinde yazar, düşüncelerini daha anlaşılır kılmak amacıyla düşünceyi geliştirme yollarına başvurur. Bu yazıda ilk defa maarif modeliyle 5. sınıf müfredatına eklenen düşünceyi geliştirme yollarından tanımlama, örneklendirme, karşılaştırma ve benzetmeye yer vereceğiz. 

1)Tanımlama

Tanımlama, bir varlığın ya da kavramın ne olduğunu açıklamaya yarayan düşünceyi geliştirme yoludur. Yazarlar, yazdıkları metinlerde çoğu zaman soyut kavramlara yer verirler. Soyut kavramlara yer verdikleri için de konunun daha iyi anlaşılması adına düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamaya yer verirler. 

NOT: Tanım cümleleri, “... nedir?” ya da “... kimdir?”  sorularına yanıt veren cümlelerdir. 

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Tanımlamaya Örnekler 

Örnek 1: Beş duyu organımızdan en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan isimlere somut isim denir.

Yukarıdaki cümlede somut ismin tanımı yapılmıştır. Bu nedenle burada düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamanın kullanıldığını söyleyebiliriz.

Örnek 2: Masal, yer ve zamanın genellikle belirsiz olduğu, olağanüstü olayların olağanüstü kahramanlar ve unsurlar aracılığıyla anlatıldığı metin türüdür. Bu türde genellikle evrensel değerler olan sevgi, dürüstlük vb. değerler okuyucuya aktarılır. 

Yukarıdaki cümlede “Masal nedir?” sorusuna yanıt alabildiğimiz için bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından tanımlama kullanılmıştır. 

2)Örneklendirme

Düşünceleri ya da soyut kavramları daha anlaşılır hâle getirmek amacıyla başvurulan düşünceyi geliştirme yollarından birisi de örneklendirmedir. 

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Örneklendirmeye Örnek Metin 

İnsan duygularıyla var olan bir varlıktır. Bazı duygular insana zarar verebilir. Zarar veren bu duygulardan birisi öfkedir. Bazı duygular ise insanı yaşama bağlayabilen duygulardır. Bunlar; sevgi, mutluluk vb. duygulardır. 

Yukarıdaki metinde insanın duygularıyla var olan bir varlık olduğu belirtilmiş ve insana zarar veren ve insanı yaşama bağlayan duygulara örnek verilmiştir. Bu nedenle yukarıdaki metinde düşünceyi geliştirme yollarından örneklendirmenin kullanıldığını söyleyebiliriz. 

3) Karşılaştırma 

En az iki varlığın, kavramın veya durumun ortak veya farklı yönlerinin ortaya konulduğu düşünceyi geliştirme yoluna karşılaştırma denir. 

NOT: Karşılaştırma ilgisi; “gibi, kadar, en, çok, daha, göre” sözcükleriyle sağlanır. 

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Karşılaştırmaya Örnek Metin 

İşitme ile dinleme her ne kadar aynı kavram gibi gözükseler de birbirlerinden farklı kavramlardır. İşitmede insanın dikkati etkin değilken dinlemede insanın dikkati etkindir. 

Yukarıdaki parçada işitme ile dinleme kavramları karşılaştırılmıştır. Bu nedenle burada düşünceyi geliştirme yollarından karşılaştırma kullanılmıştır. 

4) Benzetme 

Bir varlığı, kavramı ya da olayı başka bir varlığın ya da kavramın özellikleriyle anlatma yoluna benzetme denir. 

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Benzetmeye Örnek:

Hedefsiz olmak karanlıkta yürümek gibidir. Ne kadar dikkatli yürürsen yürü önünü göremediğin için yolunu bulamazsın.

Yazar burada hedefsiz olmayı karanlıkta yürümeye benzetmiştir. Dolayısıyla burada düşünceyi geliştirme yollarından benzetme kullanılmıştır.

Betimleyici Anlatım Nedir? Betimleyici Anlatıma Örnek Metinler

 

“Sözcüklerle resim çizme sanatı” olarak da adlandırabileceğimiz betimleyici anlatım tekniğinde amaç varlıkların ayırt edici ve belirgin özelliklerini tanıtıp varlıkları okuyucunun gözünde ve zihninde canlandırmaktır. Gözleme dayanan betimleyici anlatımda durağan bir hava hakimdir ve olaya yer verilmez.

Betimleyici Anlatıma Örnekler:

Örnek 1:

“(...) Duvarlardaki resimlerin dört yanından püskül püskül örümcek ağları sarkıyordu. Aynalar, eşyayı yansıtmaktan çok, üzerlerindeki toza öteberi yazmaya yarayabilirdi. Halılar leke içindeydi. Divanın üstünde bir peşkir unutulmuştu. Hemen her sabah, ekmek kırıntılarıyla dolu masanın üstünde bir önceki akşam yemeğinden kalmış bulaşık bir tabak, bir tuzluk, bir de kemik parçası görülürdü.”

 

Örnek 2:

(...) Yaşlıca bir adam odaya girdi. Koltukaltlarındaki yırtıklardan kirli bir gömlek görünen uzun bir gri ceket, sarı bakır düğmeli gri bir yelek giyinmişti. Kafası damdazlaktı ama kulaklarının önünde, her birinden üç sakal çıkabilecek, kırlaşmış, upuzun, gür iki favori sarkıyordu.

Örnek 3: Kapıdan içeri yaşlı bir adam girdi. Altmışlı yaşlarda, şişman ve orta boylu, saçlarının bir kısmı dökülmüş olan bu adamın iri ve yeşil gözleri ve üst dudağını kapatmış kırlaşmış bıyıkları ilk görüşte insanın dikkatini çekiyordu.