Zamir (Adıl) Konu Anlatımı

Varlıkları ifade etmek istediğimizde onların ismini söyleriz. Ancak bazı durumlarda ismin yerine farklı kelimeler kullanırız. 

Örnek:

"Enes, bugün okula gelmedi."

Yukarıdaki cümleyi biz farklı bir şekilde de ifade edebiliriz:

"O, bugün okula gelmedi."

Bu cümlede yukarıdaki cümleden farklı olarak "Enes" isminin yerine "o" kelimesini kullandık. Burada kullandığımız "o" kelimesi ismin yerine kullanıldığı için zamirdir. Yani sözün kısası ismin yerine kullanılan kelimelere zamir (adıl) denir. 

Zamirleri yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre iki başlık altında inceleyebiliriz. 

1.Sözcük Durumundaki Zamirler

1.1.Kişi (Şahıs) Zamirleri 

İnsan isminin yerine kullanılan kelimelere kişi (şahıs) zamiri denir. Üç tekil, üç de çoğul olmak üzere toplam altı tane şahıs zamiri vardır:

1. tekil kişi → ben

2. tekil kişi → sen

3. tekil kişi → o

1. çoğul kişi → biz

2.çoğul kişi → siz

3. çoğul kişi → onlar

NOT: Kişi (şahıs) zamirleri karşımıza çekim eki almış şekilde çıkabilir:

ben+im → benim

ben + e → bene → bana

sen+e→ sana

sen + i → seni

o + (n)dan → ondan

biz + im → bizim

siz + den → sizden

onlar +a → onlara

Örnekler:

Sizi kütüphanede gördüm. 

Beni bir daha burada görmeyeceksiniz.

O, bugün okula gelmeyecek. 

Biz hazırlığımızı yaptığımız için rahatız. 

Senden bir ricam olacak. 

Onlar, Ankara'ya on sene önce taşınmışlar. 

NOT: “Kendi” sözcüğü de kişi zamirleri içinde değerlendirilir ve bu zamire “dönüşlülük zamiri” denir. 

Örnek:

-Bazen kendini de düşüneceksin. 

1.2. İşaret (Gösterme) Zamirleri

Varlıkların adını söylemeden, onları işaretle göstermeye yarayan sözcüklere işaret zamiri denir.

İşaret zamirleri şunlardır: “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya, burası, şurası, orası, öteki vb.” 

Örnekler:

-Şunu masanın üzerine koyabilir misin? 

-Buraya yeni bir bina yapılacakmış. 

-Bu, gerçekten olacak iş değil. 

-Onları buzdolabına koy. 

NOT: “O“ ve “onlar” sözcükleri hem işaret hem de kişi zamiri olarak kullanılabilir. Bu kelimeler insan isminin yerini tutuyorsa kişi zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutuyorsa işaret zamiri olarak adlandırılır. 

Örnek:

-Onu geçen gün kütüphanede ders çalışırken gördüm. ("Onu" sözcüğü bu cümlede insan ismi yerine kullanıldığı için kişi zamiridir.) 

- Onu diğer sandığın içine koyun. (İnsan dışı varlık yerine kullanıldığı için işaret zamiri)

NOT: “Bu, şu, o” sözcükleri bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler işaret sıfatı olur. 

Örnek:

-Bu kitabı bana ablam hediye etti.  ("Bu" sözcüğü “kitap” sözcüğünü işaret ettiği için işaret sıfatıdır. )

- Bu, bana ablamın hediyesi. ("Bu" bir ismin yerini tuttuğu için işaret zamiridir.)

1.3. Belgisiz Zamirler

Varlıkların yerini tutmalarına karşın hangi varlığın yerine kullanıldığı tam olarak belli olmayan sözcüklere belgisiz zamir denir. Belgisiz zamirler şunlardır: “Bazıları, biri, kimi, hepsi, herkes, kimse, birçoğu, birkaçı, şey vb.” 

Örnekler:

-Bazıları hiç kitap okumuyor. 

-İki saat önce biri seni sordu. 

-Kimilerine göre bu durum gayet normal. 

-Birçoğu ödevini özensizce yapmış. 

NOT: Belirsizlik bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler belgisiz sıfat, bir ismin yerine kullanılıyorsa belgisiz zamir olur.

Örnek:

-Bazı insanlar bu konu hakkında çok duyarsız davranıyorlar. ("Bazı" sözcüğü “insanlar” sözcüğünü belirttiği için belgisiz sıfattır.)

-Bazıları bu konu hakkında çok duyarsız davranıyor. ("Bazıları" bir ismin yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir. )

1.4. Soru Zamirleri

İsimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklere soru zamiri denir. “Ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden vb.” sözcükler soru zamirleridir.

Örnekler:

-Alışverişi kim yapacak? 

-Çarşıdan neler aldınız?

-Antalya'da nerede kalacaksın? 

-Hafta sonu nereye gideceksiniz? 

- Hangisi daha kaliteli sence? 

 NOT: Soru bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.

Örnek:

- Kaç soruyu yanlış cavaplamışsın? ("Kaç" sözcüğü “soru” sözcüğünü belirttiği için soru sıfatıdır. )

- Kaçını yanlış cevaplamışsın? ("Kaç" bir ismin yerini tuttuğu için soru zamiridir.)

2. Ek Durumundaki Zamirler

2.1. İyelik (Aitlik) Zamirleri

Ek halinde olup getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.

1. tekil şahıs iyelik eki → -(i)m

2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n

3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü

1. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz

2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz

3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri

(benim) kitabım

(senin) kitabın

(onun) kitabı

(bizim) kitabımız

(sizin) kitabınız

(onların) kitapları

2.2. İlgi Zamirleri

Cümlede daha önce geçmiş bir ismin yerini tutan “-ki”  eki ilgi zamiridir. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.

Örnekler:

-Benim kalemim, seninkinden daha pahalı.

 

Bu cümlede “kalem” sözcüğü iki kere tekrarlanmayarak “-ki” eki “kalem” sözcüğünün yerine kullanılmıştır. “-ki” eki ismin yerine kullanıldığı için ilgi zamiridir.

-Benimki evde kalmış, senin kitabından birlikte okusak olur mu? 

- Onun notları benimki kadar iyi değil.