deyimler ve atasözleri etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
deyimler ve atasözleri etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

2 Ekim 2022 Pazar

Deyimler ve Hikâyeleri: Saman Altından Su Yürütmek



Birden fazla sözcükten oluşan, genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak mecaz anlam kazanan, kalıplaşmış söz gruplarına deyim denir. Deyimler anlatıma zenginlik ve çeşitlilik katar. Az sözle çok şey anlatan deyimler dilimize renk katar.

Anlatıma çeşitlilik, zenginlik ve renk katan deyimlerin oluşum süreçlerini hiç merak ettiniz mi? Bu yazımızda günlük hayatta sıkça kullandığımız deyimlerden “saman altından su yürütmek” deyiminin hikâyesini sizlere anlatacağız.

 Deyimler ve atasözlerinin özelliklerini anlattığımız yazımıza aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:

Deyimler ve Atasözleri


Saman altından su yürütmek deyiminin hikâyesi:

Vaktiyle bir ova köyünde, köylüler tarlalarını sulamak için ırmağın suyunu nöbetleşe kullanmak üzere anlaşmışlar. Irmak boyunda bulunan tarlalar, açılan kanallar vasıtasıyla sıra ile sulanıyor, herkes ziraatiyle meşgul oluyormuş. Köyün açıkgözlerinden birisi, daha fazla su alabilmek için tarlasında derin ama ince bir kanal kazıp ırmaktan su çalmayı aklına koymuş. Kanalı gizleme maksadıyla da üzerini çalı çırpı ve taşlarla örtüp araziye uydurmuş. En üste de saman yığınları koymuş ki kimse kanaldan şüphe etmesin.

Bir müddet sonra, ırmağın daha aşağılarındaki tarlalara giden suyun azalması üzerine köylüler, durumu araştırmaya karar vermişler. Ne çare ki arayıp taramaları sonuçsuz kalmış. Daha yukarılarda çok akan suyun, belirli bir noktadan sonra birdenbire azalmasına bir türlü anlam verememişler. Nihayet tarlaları dolaşıp bakmaya başlamışlar. Kaçak su alan köylünün tarlasına geldiklerinde, bostan havuzunun daima su ile dolu durduğu dikkatlerini çekmiş. Üstelik, havuzun üzerinde saman kırıntıları yüzmekteymiş. Bu suya bu samanlar nerden geliyor diye araştırınca, saman yığınlarına ulaşmışlar ve hileyi anlayıp samanları eşeleyince kanalı bulmuşlar. Bunun üzerine, köyün ihtiyar heyeti toplanmış ve köylüyü falakaya yatırmışlar. Değneği vururken diyorlarmış ki:

-Saman altından su yürütürsün ha! Al bakalım hak ettiğin cezayı!

Bugün deyim, başkalarına sezdirmeden menfaat temin eden yahut insanları birbirine düşürüp ortalığı karıştıranlar hakkında kullanılır.

Kaynak: İskender Pala – İki Dirhem Bir Çekirdek – Kapı Yayınları


6 Ocak 2022 Perşembe

Deyimler ve Atasözleri


1)Deyimler

En az iki sözcükten oluşan, genellikle mecaz anlam taşıyan, anlatımı güçlendirmek ve zenginleştirmek amacıyla kullanılan söz öbeklerine deyim denir.

Deyimlerin Özellikleri

a)Deyimler kalıplaşmış söz öbekleridir. Bu nedenle deyimleri oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez, sözcüklerin yerine eş anlamlıları ya da yakın anlamlıları kullanılamaz. Örneğin “pireyi deve yapmak” deyimi “deveyi pire yapmak” ya da “pireyi inek yapmak” şeklinde değiştirilemez.

b) Deyimler genellikle mastar biçimindedir: Etekleri zil çalmak, burnundan gelmek, göklere çıkarmak...

c) Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır:

-Kılı kırk yarmak (Titiz ve ayrıntılı bir biçimde incelemek, önemle üstünde durmak)

-Burnundan kıl aldırmamak (Kendisine söz söyletmemek, çok huysuz ve kibirli olmak)

ç) Bazı deyimler ise gerçek anlamlıdır:

-Yaza çıkmak (Yaz mevsimine ulaşmak)

-İyi gün dostu olmak (Dostlarının sıkıntılı zamanlarında onlardan kaçmak)

d) Bazı deyimler mastar halinde olmayıp söz öbeği biçimindedir:

-Örümcek kafalı (Eskiye saplanıp yeniliklere düşman olan, geri düşünceli kimse)

-Burnu büyük (Kibirli kimse)

-Başına buyruk(Kimseden izin almaksızın dilediği gibi davranan kimse)

e) Deyimler yargı bildirmez, öğüt vermez. Deyimler, bir durumu anlatan söz öbekleridir.

 

2) Atasözleri

Atalarımızın uzun gözlem ve deneyimleri sonucunda oluşmuş, öğüt veren, az sözle çok şey anlatan özlü sözlere atasözleri denir.

Atasözlerinin Özellikleri

a) Atasözleri anonimdir başka bir deyişle söyleyeni belli değildir ve halkın ortak malıdır.

b) Atasözleri kalıplaşmış sözler olduğu için atasözlerini oluşturan sözcüklerin yeri değiştirilemez ve bu sözcükler başka sözcüklerle değiştirilemez. Örneğin; “Damlaya damlaya göl olur.” atasözünü “Göl olur damlaya damlaya.” ya da “Damlaya damlaya havuz olur.” şeklinde değiştiremeyiz.

c) Atasözleri genel yargılar bildirir. Genel yargılar bildirirken de ders verici bir nitelik taşır.

ç) Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır:

-Acı patlıcanı kırağı çalmaz: Herhangi bir duruma alışkın olan kimseyi benzer kötü durumlar etkilemez.

-Güneş balçıkla sıvanmaz: Herkesin bildiği gerçek inkâr edilemez.

- Her ağaçtan kaşık olmaz: Özelliği olan bir iş için sıradan birisi kullanılamaz.

d) Gerçek anlamlı olan atasözleri de vardır:

- Bugünün işini yarına bırakma.

-Akıl akıldan üstündür.

-Dost ile ye iç; alışveriş etme.

e) Atasözleri her zaman cümle şeklindedir.

Atasözleri ve Deyimler Arasındaki Farklar

1)Atasözleri cümle şeklindedir. Deyimler ise genellikle mastar halindedir.

2) Atasözleri yargı bildirirken, deyimler yargı bildirmez.

3)Atasözleri öğüt vericidir ancak deyimlerde öğüt verici bir nitelik yoktur. Deyimler, bir durumu anlatmak için kullanılır. 


Bazı Deyimler ve Anlamları 

El ayak çekilmek: Ortalıkta hiç kimse kalmamak, ıssızlaşıp sessizleşmek. 

Göz nuru dökmek: Fazla emek sarf etmek. 

Kalburla su taşımak: Verimsiz, verim alınamayacak, olmayacak bir işle uğraşmak. 

Bağlandığı yerde otlamak: Yerinde saymak, hiçbir ilerleme göstermemek. 

Deveyi havuduyla yutmak: Eline geçen ve hakkı olmayan şeyleri kendi menfaati için kullanmak. 

(Havut: Deve semeri) 


Bazı Atasözleri ve Anlamları: 

Ak koyunun kara kuzusu da olur: İyi bir ailenin çocuğu kötü de olabilir. 

Demir tavında dövülür: Her iş zamanında ve uygun durumda yapılır. 

Eğreti ata binen tez iner (Emanet ata binen tez iner): Ödünç alınmış, emanet araçlarla girişilen işler çoğu kez yürütülemez. 

Ağaçtan maşa olmaz: Yeteneksiz, beceriksiz kimse önemli işlerde kullanılamaz. 

Keseye danış, pazarlığa sonra giriş: Bir şeyi almadan önce bütçemizin yeterli olduğundan emin olmalıyız. 

 


Popüler Yayınlar