Paragrafta Başlık

 

Paragrafta Başlık

Konu ve ana fikirle doğrudan bağlantılı olan başlık, parçanın tamamını kapsayıcı nitelikte olup bir veya birden fazla sözcükten oluşur. Bir paragrafın ya da bir metnin başlığını bulmadan önce o paragrafın ya da metnin konusunu ve ana fikrini bulmak işimizi kolaylaştırır.

Başlığın Özellikleri

1)Konu ve ana fikirle doğrudan bağlantılıdır.

2)Dikkat çekicidir, metin hakkında ipucu verir.

3) Bir sözcükten de oluşabilir, birden fazla sözcükten de oluşabilir.

4) Parçanın bir kısmını değil tamamını yansıtır. Başka bir deyişle parçanın tamamını kapsayıcıdır.

 

Örnek:

Oyun, çocuğun gelişiminde çok önemli bir yer tutmaktadır. Çocuk, oyun sayesinde yaşamı için gerekli olan bilgi, beceri ve davranışları öğrenerek bunları içselleştirir. Nesneleri, toplumsal kuralları, kavramları  ve daha birçok şeyi oyunlar sayesinde öğrenen çocuk böylece yaşama daha hazır bir hâle gelir. Aslında bir eğitim aracı olan oyun sayesinde çocuk zihinsel, sosyal, psikolojik, fiziksel yönden de gelişimini sürdürür.

Yukarıdaki metne “Oyunun Çocuğun Gelişimine Katkıları” başlığını koyabiliriz.

 

NOT: Bir parçanın başlığı bulunurken konu ve ana fikirle bağlantı kurulmalı ve o başlığın kesinlikle parçanın tamamını kapsayıcı nitelikte olduğuna dikkat etmemiz gerekir. Çoktan seçmeli sorularda seçenekteki başlık parçanın tamamını kapsayıcı nitelikte ise doğru cevap o seçenekteki başlıktır.

 

Örnek Soru:

Ölümü düşünmeden, aklımıza getirmeden yaşamak elbette en iyi şey ama elimizde mi? Ölüm düşüncesi bizi bir yol sardı mı, bir daha bırakmıyor, sevinçlerimiz gülmelerimiz içinde bile kendini duyuruveriyor. Yaşamak cömertliktedir: saatler, günler, aylar, yıllar geçiversin ne çıkar? Ölüm korkusu, ölüm düşüncesi ise bizi cimri ediyor: Aman bu saat geçmesin! Sıkıntılar içindeyim, yarın belki bir genişliğe kavuşacağım, olsun gene de bu saat geçmesin. Yarın, o güzel yarın, benim ömrümü kısalmış bulacak.  (Nurullah Ataç)

Yukarıdaki parçaya getirilebilecek en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yaşam ve Ölüm

B) Ölüm Düşüncesi

C) Ölüme Yaklaşırken

D) Ölümün Getirdiği Cimrilik

Çözüm:

Yazarın bu parçada vurguladığı şey hiç tartışmasız insanın zihnini saran “ölüm düşüncesi”dir. B seçeneğinde yer alan “Ölüm Düşüncesi” parçanın tamamına uygun ve parçanın tamamını kapsayıcı niteliktedir.     Cevap: B

 

Paragrafta Ana Düşünce (Ana Fikir)

 

Yazarlar, metinlerini bir ana mesaj etrafında yazarlar. İşte yazarın metninde verdiği ana mesaja ana düşünce ya da ana fikir denir. Ana düşünce başka bir deyişle yazarın asıl anlatmak istediği düşünce ya da mesajdır.

Ana düşünceyi bulmak için:

1)Öncelikle konu bulunmalıdır. Konu ile ana düşünce aynı şey değildir ancak birbiriyle yakından ilişkilidir.

2)Ana düşünce, yazarın bize vermek istediği asıl mesajdır. Ana düşünceyi bulmak için “Yazarın bu metinde asıl anlatmak istediği şey nedir?” sorusunu sormamız gerekir. Aldığımız cevap metnin ana düşüncesidir.

 

NOT: Konu ile ana düşünce aynı şey değildir. Konu yargı bildirmez, ana düşünce ise yargı bildirir.

Örnek:

-Çalışmanın önemi (Yargı bildirmiyor, yargı bildirmediği için konuyu ifade eder.)

-“İnsanlar çalışmadan, çaba göstermeden başarıya ulaşamazlar.” (Cümle şeklindedir, başka bir deyişle yargı bildiriyor. Bu nedenle bu ifade ana düşüncedir.) 

 Ayrıntılı bilgi için "Paragrafta Konu" adlı içeriğimize BURADAN ulaşabilirsiniz. 

3) Ana düşünce bazı paragraflarda ilk cümlede verilebilir. Bu nedenle paragrafların ilk cümlesine dikkat etmekte fayda vardır.

Örnek:

İnsanı başarıya götüren önemli unsurlardan birisi de insanın kendisine bir hedef belirlemesidir. Hedefi olan insan ne yapacağını, hangi uğurda çalışıp mücadele edeceğini bildiği için yola daha bilinçli çıkar. Plânlarını hedeflerine göre yapar. Belirlediği hedef onu motive eder ve insan böylece işine sımsıkı sarılarak başarılı olma yolunda emin adımlarla ilerler.

Yukarıdaki paragrafta ana düşünce açık bir şekilde paragrafın ilk cümlesinde verilmiştir.

 

4) Ana düşünce paragrafın son cümlesinde de verilebilir. Eğer paragrafın son cümlesi “kısacası, sonuçta, sonuç olarak, sözün özü, sözün kısası, böylece vb.” ifadelerle başlıyorsa o cümle paragrafın ana düşüncesidir.

Örnek:

Yetenek önemlidir, başarıya ulaşmada yetenekli olmanın önemi asla yadsınamaz. Ancak yeteneğin yanında bazı şeylerin de olması önemlidir. Sabırlı olmak, zorluklara tahammül etmek ve kararlı olmak da yetenekli olmanın yanında çok önemlidir. Sözün kısası, bir işte başarıya ulaşmak için yetenekli olmak tek başına yeterli değildir.

Yukarıdaki paragrafta ana düşünce paragrafın son cümlesinde verilmiştir.

 

5) Ana düşünce çoğu zaman cümlenin başında veya sonunda verilmeyebilir, parçanın bütününe yayılmış olabilir. Yani bu tür paragraflarda ana düşünceyi bulabilmek için paragrafın tamamını dikkatli bir şekilde okumalı ve paragrafı doğru yorumlamalıyız.

Örnek:

Okuma eylemi bize bambaşka dünyaların kapılarını açan, anlama kabiliyetimizi geliştiren, hayatı anlamada ve anlamlandırmada oldukça büyük rolü olan yararlı bir eylemdir. Düzenli olarak okuyan insan hayata farklı açılardan bakar, kendini daha rahat ve etkili bir şekilde ifade etme olanağı bulur.”

Yukarıdaki paragrafta ana düşünce parçanın başında da sonunda da verilmemiş olup parçanın bütününe yayılmıştır. Yukarıdaki paragrafın ana düşüncesini “Okumak, insanı çeşitli yönlerden geliştiren yararlı bir eylemdir.” şeklinde belirleyebiliriz.

NOT: Bir paragrafın ana düşüncesini belirlerken şu noktaya oldukça çok dikkat etmemiz gerekir: Paragrafın bir kısmını yansıtan düşünce ana düşünce olamaz. Ana düşünce olarak belirlenen ifade paragrafın tamamını karşılamalıdır.

ZARF FİİL NEDİR? ZARF FİİLE ÖRNEKLER

 

Zarf Fiil Nedir? Zarf Fiile Örnekler 

Fiillere getirilen "-ken, -alı/-eli, -madan/-meden, -ince/-ınca/-unca/-ünce, -ip/-ıp/-up/-üp, -arak/-erek, -dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe/-tıkça/-tikçe/-tukça/-tükçe, -e...-e/ -a...-a, -r...-maz/-r...mez, -casına/cesine, -meksizin/-maksızın, -dığında/-diğinde/-duğunda/-düğünde/-tığında/-tiğinde/-tuğunda/-tüğünde" ekleriyle yapılan sözcüklere zarf fiil denir. Adından da anlaşılacağı üzere cümlede zarf olarak görev yaparlar. Cümleye durum ve zaman anlamları katarlar. 

Bir Cümlede Zarf Fiil Nasıl Bulunur? 

Bir cümlede zarf fiili bulmak için yükleme "nasıl ve ne zaman?" soruları sorulur. 

 Zarf Fiile Örnekler 

Buradan ayrılalı tam yedi yıl oldu. 

Siz bunları çözerken ben de sizlere yeni sorular hazırlayayım. 

Böyle yaparak asla amacına ulaşamazsın. 

Onun hastalandığını öğrenince çok üzüldüm. 

Önce konu anlatımına çalışıp sonra soruları çözmen senin için daha iyi olur. 

Akşam olmadan köye dönmemiz lazım. 

Ben bu projeyi karşılık beklemeksizin yürütüyorum. 

Buraları gördükçe aklıma hep çocukluğuma dair anılar geliyor. 

Ankara'ya varır varmaz hemen işlerine koyulmuş. (-r...-maz)

Çamurlu zeminde bata çıka yürüdük. (-a...-a)

Örnek Soru: 

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi zarf fiil değildir? 

A) Öğrenciler sevinç çığlıkları atarak sınıfa girdiler. 

B) Derince bir çukur kazmak için hazır bekliyorlardı. 

C) Öğretmenimiz içeri girince hepimiz kendimize çekidüzen verdik. 

D) Yapılan tüm bu usulsüzlükleri görünce insanlara güvenim azalıyor. 

Sorunun çözümüne BURADAN ulaşabilirsiniz. 

Paragrafta Konu

 

Bir duyguyu, düşünceyi ya da bir olayı anlatabilmek için bir araya getirilmiş cümleler topluluğuna paragraf denir. Paragrafta bir duygunun, düşüncenin ya da olayın bir yönü ele alınır. Paragraf tek bir düşünce etrafında oluştuğundan kendi içinde bir bütünlük oluşturur.

“Paragraf” kavramının tanımını yaptıktan sonra şimdi “Paragrafta Konu” adlı konu anlatımına geçebiliriz.

 

Paragrafta Konu

-Paragrafta yazarın üzerinde durduğu, hakkında söz söylediği durum, düşünce veya olaya konu denir.

-Her paragrafın bir konusu vardır. Paragrafın konusu bulunurken “Parça bize ne anlatıyor?”, “Parçada neden söz ediliyor?”, “Parçada üzerinde durulan nedir?” sorularını paragrafa yönelterek paragrafın konusunu bulabiliriz.

NOT: Bir paragrafı ele alırken yapacağımız ilk işlerden birisi paragrafın konusunu bulmak olmalıdır. Konusu bilinmeyen bir paragrafın anlaşılması oldukça güçtür. Ayrıca bir paragrafta konuyu belirlemeden ana düşünceyi bulmak da zordur.

 

Örneklere geçmeden önce “Paragrafın/parçanın konusu bulunurken nelere dikkat edilmelidir?” sorusunun cevabını verelim:

1)Öncelikle “Parçada en çok hangi sözcükler ya da kavramlar tekrar edilmiştir?” sorusunu cevaplamak gerekir. Parçada en çok tekrar edilen sözcükler veya kavramlar bize parçanın konusunu verir.

2)Paragrafın/parçanın konusu bulunurken parçanın ilk cümlelerine dikkat etmek gerekir. Genellikle ilk cümleler bize ipucu verir ya da parçanın konusunu bize açık bir şekilde gösterebilir. Ancak bu her zaman böyle olmayabilir. Bunu da göz ardı etmemek gerekir.

3) Konu, parçanın tamamını kapsar nitelikte olmalıdır. Parçanın konusu bulunurken bu noktayı da göz önünde bulundurmak gerekir.

 

Örnek 1: Bazen olmazları mümkün kılan, içinden çıkılması güç meseleleri tereyağından kıl çeker gibi halledebilmeyi sağlayan, bilgi ve onun sağladığı güçtür. Bilginin gücü insan için en değerli anahtardır. Bilginin gücü sayesinde insan medeniyetin kapılarını ardına kadar açar ve bu kapıdan içeri girerek sürekli ilerlemeye devam eder.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi bir paragrafın konusu bulunurken metne “Parça bize ne anlatıyor?”, “Parçada neden söz ediliyor?”, “Parçada üzerinde durulan nedir?” sorularını sorarız. Bu soruları yukarıdaki metne sorduğumuzda aldığımız cevap ise “bilginin gücü ve onun insana sağladığı yararlar”  olacaktır.

 

NOT: Konu, bir yargı içermez. Başka bir deyişle cümle şeklinde olmaz. Konu bir ya da birden fazla sözcükten oluşan ve yargı bildirmeyen bir unsurdur. Ana düşünce ise bir yargı bildirir.

Örnek 2: Okumak gibi bir bebeğe şarkı söylemek de asla erken değildir. Ebeveynler ve bakıcılar etkili söylenen bir şarkının bir bebeği nasıl sakinleştirdiğini tecrübe etmişlerdir. Şarkılar, dil gelişimiyle sıkı sıkıya ilişkilidir ve tıpkı kitaplar gibi hiçbir çocuk şarkılardan mahrum bırakılmamalıdır. Araştırmalar müziğin dil ediniminde güçlü bir araç olduğunu, müziğin ve dilin işlenmesinin beynin aynı bölgesinde gerçekleştiğini ve aynı nöral yolları paylaştığını ortaya koymuştur.

(Megan Daley, Kitap Okuyan Çocuk Yetiştirmek, Orenda Kitap)

“Parça ne anlatıyor?” sorusunu sorduğumuzda alacağımız cevap “Çocuk Gelişiminde Şarkının Önemi” ya da “Dil Gelişiminde Şarkının Önemi” olur. Dolayısıyla paragrafın konusu bu iki ifadedir.

 

Örnek 3: Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların kişi, yer ve zamana bağlı olarak anlatıldığı kısa soluklu kurmacaya dayalı metinlere hikâye (öykü) denir. Hikâye türünde beş önemli unsur vardır. Bunlar; olay, kişi, yer, zaman ve anlatıcıdır. Hikâye türü roman türüne göre daha kısa bir metin türü olduğu için hikâyede şahıs kadrosu dar, olay, yer ve zaman ise sınırlıdır. Hikâye türü yazar tarafından çoğunlukla serim, düğüm ve çözüm bölümleri şeklinde okuyucuya aktarılır.

“Parça bize ne anlatıyor?”  sorusunu sorduğumuzda alacağımız cevap “hikâye türünün özellikleri” olur. Dolayısıyla bu ifade paragrafın konusudur.

Sıfat-Fiil Nedir? Fiilimsi Türlerinden Sıfat-Fiile Örnekler

 

Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-an/-en, -ası/-esi, - maz/-mez, -ar/-er/-ır/-ir, - dık/-dik/-duk,-dük, - ecek/-acak, - mış/-miş/-muş/-müş ekleriyle yapılır. Sıfat-fiil eklerini aklımızda daha kolay kalması amacıyla “-an, - ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” şeklinde kodlayabiliriz.

Sıfat-fiil konusunu örneklerle birlikte ele almadan önce şunu belirtmemizde fayda var: Sıfat-fiil ekini alan sözcükler bir ismi niteler. “Sınavda heyecandan bildiğim soruları bile yapamamıştım.” cümlesinde “bildiğim” sıfat-fiili (-dik: sıfat-fiil eki) isim olan “sorular” sözcüğünü nitelemiştir.

Şimdi sıfat-fiil konusunu örneklerle açıklayalım:

Sıfat-Fiil / Örnekler

-İnsan ruhunu tüm gerçekliğiyle ortaya koyan başarılı eserleri vardı. (-an: sıfat-fiil)

-Dedemin anlattığı masalları ilgiyle dinlerdim. (-tık: sıfat-fiil)

-Zavallı çocuk gerçekten acınası bir hâldeydi. (-ası: sıfat-fiil)

-Bu yaz unutulmaz bir tatil geçirdik. (-maz: sıfat-fiil)

-Toplantıda tanıdık bir yüz göremedim. (-dık: sıfat-fiil)

-Okunmuş kitapları şu tarafa koyalım. (-muş: sıfat-fiil)

-Zavallı kadın kendisine sığınacak bir liman arıyordu. (-acak: sıfat-fiil)

-Güler yüzlü insanlar her zaman sevilmiştir. (-er: sıfat-fiil)

 

NOT: Sıfat-fiiller çekimli fiillerle karıştırılmamalıdır.

Örnekler:

1)Giysiler özenle ütülenmiş. (-miş: duyulan geçmiş zaman – Dolayısıyla çekimli fiildir ve yüklem görevindedir.)

Ütülenmiş giysileri dolaba yerleştirelim. (-miş: sıfat fiil eki – “Giysi” ismini nitelemiştir ve sıfat-fiil görevindedir.)

2) Babam, yarınki konferansta konuşacak. (-acak: gelecek zaman kip eki – Çekimli fiildir ve yüklem görevindedir.)

Onunla konuşacak çok şeyimiz var. (-acak: sıfat fiil eki – İsmi nitelediği için sıfat-fiil görevindedir.)

 

NOT: Sıfat-fiiller niteledikleri isim düştüğünde onun yerine geçerler ve bir isim gibi kullanılırlar. Başka bir deyişle “adlaşmış sıfat-fiil” hâline gelirler.

Örnek:

-Sınıftan koşarak çıkan öğrenciler yanıma gelsin. (-an: sıfat-fiil eki – öğrenciler: isim)

Bu cümlede “çıkan” sıfat-fiili “öğrenciler” ismini nitelemiştir.

-Sınıftan koşarak çıkanlar yanıma gelsin.

Bu cümlede ise “öğrenciler” ismi düşerek “çıkan” sıfat-fiili ismin yerine geçmiş ve adlaşmış sıfat-fiil hâline gelmiştir.

İsim-Fiil Nedir? Fiilimsi Türlerinden İsim-Fiile Örnekler

 

Fiillere getirilen “-ma, - ış, - mak” ekleriyle yapılır. Bu ekler büyük ünlü uyumu kuralına göre eklendiği sözcükte “-ma, - me, - ış, - iş, - uş, - üş, - mak, - mek” şeklinde değişiklik gösterir.

İsim-Fiil – Örnekler

-Günlük tutmanın benim için rahatlatıcı bir etkisi vardı. (– ma: isim-fiil)

-Şiir yazmak bir yetenek işidir. (-mak:isim-fiil)

-Onun gelişiyle odadaki herkes kendine çekidüzen verdi. (-iş:isim-fiil)

 

NOT: İsim-fiil eki olan “-ma, - me” ekleri olumsuzluk eki olan “-ma, - me” ekleriyle karıştırılmamalıdır.

Örnek:

-Masayı oradan tutma, elini acıtabilir.

-Bu hafta günlük tutma etkinliği yapacağız.

“-ma” eki birinci cümlede olumsuzluk eki olarak kullanılırken ikinci cümlede isim-fiil görevinde kullanılmıştır.

 

NOT: Fiillere getirilen isim-fiil ekleri her zaman bulunduğu sözcüğü fiilimsi yapmaz. Bu ekler bulunduğu sözcüğü bir varlığın veya nesnenin ismi hâline getirirse o sözcük kalıcı isim olmuş demektir.

Örnek: Bu mevsimde dondurma yemek pek akıl işi değil.

“-ma” eki burada bulunduğu sözcüğü bir varlığın ismi hâline getirdiği için burada fiilimsi olarak kabul edilmez. Dolayısıyla “dondurma” sözcüğü burada kalıcı isim olarak değerlendirilir.

Kalıcı İsim- Diğer Örnekler

-Sarma, gerçekten çok güzel olmuştu.

-Elindeki çakmakla otları birden tutuşturuverdi.

-Gerekli bilgiyi danışmadan alabilirsiniz.

-Dolabın üstünde ekmek var.

-Akşam, soframızda dolma da olacak.

-Kazmayı yarın getirebilirsen bu işi hemen hallederiz.

-Olumsuz hava koşulları sebebiyle tüm uçuşlar iptal edilebilir.

Yukarıdaki örneklerde isim-fiil ekleri olan “-ma, - ış, - mak” ekleri bulunduğu sözcükleri kalıcı isim hâline getirmiştir.

 

Örnek Sorular:

1)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil yoktur?

A) Özellikle bunu öğrenmek istiyordum.

B) Evleri, ağaçları, yolları, tepeleri görmeye başlayınca sevindim.

C) Şiiri okuyuşunda derin bir hüzün vardı.

D) Atmosferde fazla gaz salınımı olursa bu durum sera etkisi yapar.

 

Çözüm:

-A seçeneğinde öğrenmek,

-B seçeneğinde görmeye,

-C seçeneğinde okuyuşunda,

sözcükleri isim-fiil görevindedir.

D seçeneğinde isim-fiil yoktur.  Cevap: D

Kitap Rehberi: Kemal Sayar - Merhamet

 

Merhamet, insanı insan yapan duygulardan belki de en önemlisi... İnsan ancak ve ancak merhametiyle vardır. Bir yetimin, öksüzün karnını doyurmak, onlara el uzatmak, amansız bir tipinin ortasında çaresizce çırpınan bir kediye, köpeğe kol kanat germek ya da tersi bir durumda çöl sıcaklarında susuzluktan kavrulan bir köpeğe, kediye ya da bir kuşa su vermek merhametin en güzel hâlleridir. Kıyıcılığın, acımasızlığın en üst seviyede olduğu günümüzde merhamete o kadar çok ihtiyacımız var ki...

Merhametin ne denli önemli olduğunu bilen Kemal Sayar, “Merhamet” adlı eserinde merhamet ve rikkatin hüküm sürdüğü, sevginin varlığı ışıklandırdığı bir dünyanın mümkün olduğunu söylüyor.

Kemal Sayar’ın “Merhamet” adlı eseri insanın yüreğine dokunan cümleleriyle eşsiz bir eser... Tam bir baş ucu eseri... Okumanızı ve hayatınızın her anında istifade etmenizi öneriyoruz.

 

Kemal Sayar’ın “Merhamet” Adlı Eserinden Alıntılar

 

-Demek ki, maddi olan manevi olanı satın alamıyor. Demek ki, hayatın özünü maddi olanla değiş tokuş edilemeyen değerler oluşturuyor.

 

-Kadere karşı konulamıyor. Kader tecelli edecek olduğunda, gören gözler görmez oluyor. İnsanın hayatın akışını kontrol edebileceğini sanması, büyük bir safdillik.

 

-Hayat uzun bir yolculukta bir ağacın altında verilen kısa bir mola gibi. Kervan yürüyor. İnsan acıyla olgunlaşıyor.

 

-Kalıcılık yurduna inananlar için ölüm bir vuslattır, düğün gecesidir, can kuşunun kafesinden kurtularak özgürlüğe kanat çırpmasıdır.

 

-O'na aitiz. Hayatı veren, onu alacağı saati belirliyor. Ama yüreğin türlü halleri var. Kuyularda feryat eden bir Yusuf var. Ve o feryadı bir duyan var.

 

-Sesimi uzaklara yazıyorum. Yas ülkesinin bu en soğuk kışında, bir tipinin ortasında kaybolmuş gibiyim. Bir yol, bir yön belirlemem gerek, ancak bu yolculukta bana kılavuzluk edecek bir haritam yok.

 

-Sevgi ve hatırlayışın olduğu yerde ruha ölüm yoktur.

 

-Merhamet sahipleri ötekinin acısıyla acı duyan ve onun ıstırabını dindirmeye soyunan soylulardır. Ve adalet ancak merhametle kaimdir.

 

-Oysa çocuklarımıza şefkati, merhameti ve yârenliği öğretmeliyiz. Dikkatin daha fazlası duyguların eğitimine verilmeli. Şefkat ve merhamete dayalı bir eğitim, öteki için de sorumluluk duymayı, ötekinin de ilgi, iyilik ve adaleti hak ettiğini kabullenmeyi beraberinde getirir. Başkasını düşünebilmek, başkasının iyiliğinden kendisini mesul hissetmek, çocuklarımıza verebileceğimiz değerlerdir.

 

-Ey merhamet! Ey kalpten kalbe giden yol! Yak kandillerini, dağılsın karanlık.

 

(Kaynak: Kemal Sayar, Merhamet, Kapı Yayınları)

Tanık Gösterme Nedir? Düşünceyi Geliştirme Yollarından Tanık Göstermeye Örnekler

 

Bir yazıda, yazarın düşüncelerini daha belirgin, daha inandırıcı hâle getirme amacıyla kullandığı bazı yöntemler vardır. Bu yöntemlere düşünceyi geliştirme yolları denir. Düşünceyi geliştirme yolları; tanımlama, karşılaştırma, örnekleme/örneklendirme, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma ve benzetme olmak üzere altı başlık altında incelenir. Biz bu yazımızda düşünceyi geliştirme yollarından “tanık gösterme"yi inceleyeceğiz.

Bir yazarın bir konu hakkında görüşlerini daha inandırıcı hâle getirmek amacıyla yazdığı konu hakkında alanının yetkin, uzman kişilerin görüşlerinden alıntı yapmasına tanık gösterme denir. Tanık göstermede kişinin sözü tırnak içinde gösterilir.

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Tanık Göstermeye Örnekler

Örnek 1:

Başarıya giden yollar kişiden kişiye değişebilir. Kimisi başarı yolunda sabrın, kimisi plânlı olmanın, kimisi de çok çalışmanın önemli olduğunu vurgular. Bana göre ise başarıya giden en önemli yol vazgeçmemek ve sürekli denemektir. İnsan sürekli başarısız da olsa denemeye devam etmelidir. Thomas Edison bu konuyla ilgili “En büyük zayıflığımız, bırakmakta yatar. Başarıya giden en kesin yol ise sadece bir kez daha denemekten geçer.” demiştir. O yüzden başarısızlık karşısında yılmamalı ve sürekli denemelerde bulunmalıyız.

 

Yazar, bu metinde başarıya giden yollardan söz etmiş ve başarıya giden en önemli yolun “vazgeçmemek ve sürekli denemek” olduğunu Thomas Edison’un bir sözüne yer vererek kanıtlamaya çalışmıştır. Bu yüzden bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından tanık göstermeden yararlanılmıştır.

Örnek 2:

Bilim, bir toplumun ilerlemesindeki en önemli unsurdur. Bilime önem veren toplumlar çağın gereklerine uygun faaliyetlerde bulunurlar ve çağın gerisinde kalmayarak ilerlemeye ve kalkınmaya devam ederler. Bunun bilincinde olan Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” diyerek bilime ve bilimsel faaliyetlere ne kadar önem verdiğini anlatmaya çalışmıştır.

 

Yazar, bu metinde bir toplumun ilerlemesindeki en önemli unsurun bilim olduğunu Atatürk’ün sözüne yer vererek kanıtlamaya çalışmıştır. Dolayısıyla bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından tanık göstermeden yararlanılmıştır.

 

Örnek 3:

“Kişi niçin okumalıdır?” sorusunun cevabı kişiden kişiye farklılık gösterir. Kimine göre kişi kendini geliştirebilmek için okumalı, kimine göre de hayatın sıkıntılı girdabından kurtulmak ve huzur bulmak için okumalı. Peki, okuma eylemi hayattan kaçmak için mi yapılmalı? Rasim Özdenören “Ruhun Malzemeleri” adlı eserinde “Okuyunca da hayattan kaçmak için değil, hayata müdahale için okumalı.” der. Yani buradan anlayacağımız biz hayatın içinde olmak için “Hayatta ben de varım!” diyebilmek için okumalıyız.

 

Yazar, bu metinde “Kişi niçin okumalıdır?” sorusunun cevabı üzerine bir yazı kaleme almış ve bunu yaparken de Rasim Özdenören’in konuyla ilgili bir sözüne yer vermiştir. Yazar, bu nedenle bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından tanık göstermeden yararlanmıştır.

 

MEB'in Kazanım Kavrama Testlerinde Yer Verdiği Atasözleri ve Anlamları-1

 

Atalarımızın uzun gözlem ve deneyimleri sonucunda oluşmuş, genel yargılar bildiren, genel yargılar bildirirken de ders verici bir nitelik taşıyan kalıplaşmış sözlere atasözü denir.

Söz varlığını geliştirme ve zenginleştirme çalışmalarında oldukça önemli bir yeri olan atasözleri sınavlarda öğrencilerin karşılarına çıkabilmektedir. Biz de bunun bilincinde olarak bu yazımızda sizlere “MEB'in Kazanım Kavrama Testlerinde Yer Verdiği Atasözleri ve Anlamları” konulu bir derleme yaptık. Derlememizde “MEB'in 6.Sınıf Türkçe, Kazanım Kavrama Testi 12”den faydalanılmıştır.

Şimdi bu atasözlerine göz atalım:

 

MEB’in Kazanım Kavrama Testlerinde Yer Verdiği Atasözleri ve Anlamları

Kaçan balık büyük olur: Elden kaçırılan fırsat gözde büyütülür.

Ne doğrarsan aşına, o çıkar kaşığına: Kişi ne kadar çalışır çabalarsa gelecekteki günleri de o kadar güzel olur.

Dereden geçerken at değiştirilmez (Irmağı geçerken at değiştirilmez): Tehlikeli bir durum veya zamanda bir yöntemde başka bir yönteme geçilmemelidir.

Kaçanı kovmazlar, yıkılanı vurmazlar: Kaçan bir düşmanı kovalayıp ezmeye çalışmak mertliğe yakışmaz, âcizi de vurmak insanlık değildir.

Rüzgâr eken fırtına biçer: Kişi bir kötülük yaparsa çok daha kötüsüyle kendisi karşı karşıya kalabilir.

Acele işe şeytan karışır: Düşünüp taşınmadan aceleyle yapılan işten iyi sonuç alınamaz.

Korkunun ecele faydası yoktur: Kişi korkmakla kendisine gelecek bir kötülüğü önleyemez.

Hazıra dağlar dayanmaz: Sürekli harcama, en büyük birikimleri bile eritir. O yüzden insan sürekli çalışarak üretmelidir.

Doğru söz, yemin istemez: Sözün doğruluğunda kuşku yoksa yemine gerek yoktur.

Gök gürlemeden yağmur yağmaz: Bir kişi ya da topluluk sesini yükseltmezse istediğine kavuşamaz.

Güneş balçıkla sıvanmaz: Herkesin bildiği gerçek inkâr edilemez.

Kurt dumanlı havayı sever: Kötü niyetli kimseler ortalıktaki karışıklıklardan yararlanırlar.

MEB'in Kazanım Kavrama Testlerinde Yer Verdiği Deyimler ve Anlamları-1

 

Deyimler; en az iki sözcükten oluşan, genellikle mecaz anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbekleridir. Anlatımı güçlendirmek ve zenginleştirmek, anlatımı daha dikkat çekici hâle getirmek gibi işlevleri olan deyimlerin sayfalarca anlatılacak meseleleri bir çırpıda anlatma gibi bir özelliği de vardır.

Söz varlığını geliştirme ve zenginleştirme çalışmalarında oldukça önemli bir yeri olan deyimler, sınavlarda öğrencilerin karşısına çıkabilmektedir. Biz de bunun bilincinde olarak bu yazımızda sizlere “MEB'in kazanım kavrama testlerinde yer verdiği deyimler ve anlamları” konulu bir derleme yaptık. Aşağıda yer verdiğimiz deyimler “MEB’in 6. Sınıf Türkçe, Kazanım Kavrama Testi 2” adlı paylaşımından derlenmiş olup her deyimin altında o deyimin daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla örnek cümlelere de yer verilmiştir. Şimdi derlediğimiz o deyimlere göz atalım:

 

MEB’in Kazanım Kavrama Testlerinde Yer Verdiği Deyimler ve Anlamları

 

hâli vakti yerinde: Paraca durumu iyi, zengin.

Cümle: Hâli vakti yerinde bir insandan yardım istemek bence en mantıklısı...

 

burnu büyümek: Kibirlenmek, büyüklenmek.

Cümle: Eli para görünce iyice burnu büyüdü.

 

gözü gönlü açılmak: Neşelenmek, ferahlamak.

Cümle: Biraz yürüyüş yapınca gözü gönlü açıldı.

 

dilinden anlamak: Söz konusu olan şeyin özelliğini bilmek.

Cümle: Ben bu çiçeklerin, böceklerin, toprakların dilinden anlarım.

 

burnu bile kanamamak: Zarar görmemek, tehlikeli bir durumdan yara bere almadan kurtulmak.

Cümle: Kazadan burnu bile kanamadan kurtulmuş.

 

burnunu sokmak: Gereksiz yere her işe karışmak.

Cümle: Kendini ilgilendirmeyen işlere burnunu sokman seni insanların gözünde itici hâle getiriyor.

 

burnu sürtülmek: Sıkıntı çektikten sonra daha önce beğenmediği bir durumu kabul etmek, gururundan vazgeçmek.

Cümle: Kimsenin sözünü dinlemediği için burnu sürtüldü ve artık daha dikkatli davranıyor.

 

burnunun dikine gitmek: Öğüt dinlemeyerek kendi bildiği gibi davranmak.

Cümle: Sürekli burnunun dikine gittiği için başarısız oluyor.

 

sağ salim (gelmek/varmak): Hiçbir zarar görmeden, sağ selamet.

Cümle: Yolculuğumuzu sağ salim tamamladık.

 

gecesini gündüzüne katmak: Aralıksız, gece gündüz çalışmak, büyük çaba göstermek.

Cümle: Gecesini gündüzüne kattı ve sonunda istediği okula yerleşti.

Karşılaştırma Yöntemi Nedir? Düşünceyi Geliştirme Yollarından Karşılaştırma ile İlgili Örnekler

 

Yazarlar, yazılarında ele aldıkları konuyu daha anlaşılır hâle getirmek amacıyla çeşitli düşünceyi geliştirme yollarından yararlanırlar. Bu düşünceyi geliştirme yollarından bir tanesi de karşılaştırma yöntemidir.

Karşılaştırma; en az iki varlığın, kavramın, olayın veya durumun ortak ve farklı yönlerinin ortaya konduğu düşünceyi geliştirme yoludur. Yazarlar, yazılarında ele aldıkları konuyu somutlaştırmak amacıyla varlıkları ya da kavramları çeşitli yönlerden karşılaştırırlar.

NOT: Karşılaştırma ilgisi “gibi, kadar, en, çok, göre, daha” gibi sözcüklerle kurulur.

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Karşılaştırma ile İlgili Örnekler

Örnek 1:

Roman ve öykü yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların kişi, yer ve zamana bağlı olarak anlatıldığı yazı türleridir. Roman ve öykü türleri bazı özellikler bakımından birbirlerinden farklılık gösterirler. Romanda şahıs kadrosu, mekân tasvirleri ve olay örgüsü genişken, öyküde sözünü ettiğimiz bu unsurlar romana göre daha dardır.

Yukarıdaki metinde roman ve öykü türleri çeşitli özellikleri bakımından karşılaştırılmıştır.

 

Örnek 2:

Deneme ve sohbet türleri birbiriyle karıştırılmaması gereken türlerdir. Her ikisinde de yazar kişisel görüşlerini kanıtlama amacı gütmeden anlatır. Ancak aradaki şu fark çok önemlidir: Denemede yazar, kişisel görüşlerini kanıtlama amacı gütmeden kendi kendine konuşur gibi anlatırken, sohbet türünde yazar kişisel görüşlerini kanıtlama amacı gütmeden karşısında biri varmış gibi dile getirir.

Yukarıdaki metinde düşünceyi geliştirme yollarından karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. Metinde deneme türü ile sohbet türünün karşılaştırıldığını görüyoruz.

 

Örnek 3:

Eşit ağırlıktaki tavuğun ve ördeğin toprak zeminde batma miktarı birbirinden farklıdır. Tavuk, toprak zemine ördektan daha fazla batar. Bu durumun sebebi, ördeğin ayaklarının perdeli olmasıdır.

Yukarıdaki metinde tavuk ve ördeğin toprak zemine batma miktarı karşılaştırılmış, tavuğun toprak zemine ördekten daha fazla battığı belirtilmiştir. Dolayısıyla bu metinde düşünceyi geliştirme yollarından karşılaştırma kullanılmıştır.

Kitap Rehberi: İlber Ortaylı - Bir Ömür Nasıl Yaşanır?

 

İlber Ortaylı / Bir Ömür Nasıl Yaşanır?

Hayatınıza yön verebilecek, ilham alabileceğiniz bir eserle karşınızdayız: Bu yazımızda İlber Ortaylı’nın “Bir Ömür Nasıl Yaşanır?” adlı eserini ele alıp kitaptan alıntılar paylaşacağız.

“Kimsenin önerilerine ihtiyacım yok” diyebilirsiniz ancak hayatta bazı kişilere de kulak vermelisiniz. Bu kulak vereceğiniz kişilerden birisi de ülkemizin yetiştirdiği değerli bilim insanlarından ünlü tarihçi İlber Ortaylı. Tabii ki okurken tüm fikirlerine katılmayabilirsiniz, bu gayet doğaldır ancak okurken hayatınıza uyarlayabileceğiniz fikirleri de çekip alabileceğiniz bir kitap “Bir Ömür Nasıl Yaşanır?”

İlber Ortaylı, Yenal Bilgici ile yaptığı bu söyleşide şu sorulara cevap veriyor:

1)Bir Ömür Nasıl Yaşanır?

2)Kimden, Ne Öğrenilir?

3)İnsan Kendi Kendini Nasıl Yetiştirir?

4)Nasıl Çalışmak Gerekir?

5) Nasıl Seyahat Edilir, Nereleri Görmek Gerekir?

6)Eğitimde Hangi Tercihleri Yapmak Gerekir?

7)Ne İzlemeli? / Ne Dinlemeli? / Ne Okumalı?

8)İnsan Yaşadığı Şehirden Nasıl Yararlanır?

İlber Ortaylı'dan bir hayat rehberi olarak da nitelendirebileceğimiz “Bir Ömür Nasıl Yaşanır?” adlı kitaptan sizler için bir alıntı seçkisi de oluşturduk. Şimdi bu alıntılara göz atalım:

İlber Ortaylı – Bir Ömür Nasıl Yaşanır? – Alıntılar

-(...) Bir de muhakkak okuyun, hikâye ve romanın dinlendiren ve hafızayı açan gücünü ihmal etmeyin. En önemli şey hafızadır. (Sayfa:15)

-Kimsenin sizi bulmasını beklemeyin; nitelikli insanları siz arayın! Ben insanları arar bulurum. İyi hocalardan eğitim almak için bizzat çok uğraşmışımdır. Neticede kimse gelip beni keşfetmedi. Kimsenin gelecek hâli de yoktu! (Sayfa:23)

-Beyninize yeni bir kapı açacak, size bir değer katacak insanla bir araya geldiğinizde bir şey öğrenirsiniz; bir şey düşünürsünüz; yeni bir yere bakmaya başlarsınız. Düşünceniz yeni bir boyut kazanır, yaşamınıza farklı bir bakış açısı eklenir. (...) Dilinizi, intibaınızı, tecrübe ve görgünüzü geliştiren; dünyaya bakışınızı değiştiren insanlar önemlidir. Onlarla bir araya gelmeye gayret ediniz. (...) (Sayfa:33)

-Becerilerinize gerçekten uyan mesleği seçiniz. Kendi kapasitenizin altında çalışmayın; kendinize bol ya da dar gelen bir gömleği giymekten kaçının. (Sayfa:39)

-(...) Her şeyden evvel insanların birbirlerini çok sevmesi lazım. Sevginin olmadığı yerde hiçbir şey kurulamıyor. Zekâ da çok önemli elbette. Allah vergisidir ve çok mühimdir. (...) (Sayfa:45)

 -Bizde kimse yerinden kıpırdamaz. Hâlbuki değişmeyi, değiştirmeyi bileceksin. Konforundan vazgeçmeyi göze alacaksın. Kendi dünyanı yerinden kendin oynatacaksın. Bir insanın bittiği an, miskinliğe esir olduğu andır. (Sayfa:83)

-Şimdiki gençlere söylüyorum, zahmetten kaçmayın. Tren mi var, atlayın; yol mu var, gidin. O yaşlarda yeni yerleri görmenin zevki başkadır. (Sayfa:111)

İlber Ortaylı’nın Yenal Bilgici ile yaptığı söyleşiden doğan “Bir Ömür Nasıl Yaşanır?” tekrar tekrar başvurulacak nitelikli bir kitap... Okumanızı ve aralıklarla istifade etmenizi tavsiye ediyoruz.

(Kaynak: İlber Ortaylı, Bir Ömür Nasıl Yaşanır?, Kronik Kitap, Söyleşi: Yenal Bilgici)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Düşünceyi Geliştirme Yolları: Tanımlama Nedir?

Yazarlar, yazdıkları yazılarda anlattıklarını okuyucunun zihninde daha belirgin hâle getirmek amacıyla başka bir deyişle soyut kavramları somutlaştırmak amacıyla çeşitli düşünceyi geliştirme yollarına başvurur. Bu düşünceyi geliştirme yollarından birisi de tanımlamadır.

Tanımlama; bir varlığın ya da kavramın ne olduğunu açıklayan, onları temel özellikleriyle belirten düşünceyi geliştirme yoludur. Çoğu yazar, yazılarında çoğunlukla soyut konulara ve kavramlara yer verirler. Yazarlar, yazılarında yer verdikleri soyut kavramların tanımını yaparak onları okuyucunun zihninde somutlaştırmayı, onları daha anlaşılır hâle getirmeyi amaçlar.

Tanım cümleleri, “... nedir?” ya da “... kimdir?” sorularına yanıt veren cümlelerdir.

Tanım cümlesi nedir? Tanım cümlelerine örnekler... Yazımıza BURADAN ulaşabilirsiniz.

Düşünceyi Geliştirme Yollarından Tanımlamaya Örnekler

Örnek 1: Yazarın, herhangi bir konudaki görüşlerini kesin kanıtlara varmadan dile getirdiği yazı türüne deneme denir. Yazar, bu türde görüşlerini öznel bir anlatımla dile getirir ve bunu yaparken de kanıt sunma zorunluluğu duymaz.

Yukarıdaki metinde “Deneme nedir?” sorusunu sorduğumuzda “Yazarın, herhangi bir konudaki görüşlerini kesin kanıtlara varmadan dile getirdiği yazı türüdür.” cevabını alırız. İşte bu nedenle yukarıdaki metinde düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamanın kullanıldığını söyleyebiliriz.

 

Örnek 2: İklim, hava olaylarının geniş bölgelerde, uzun yıllar gösterdiği ortalama durumdur. İklim, dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan insanların ekonomik faaliyetlerini etkiler.

Yukarıdaki metinde “İklim nedir?” sorusunu sorduğumuzda yanıt aldığımız için düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamanın kullanıldığını söyleyebiliriz.

 

Örnek 3: Sahip olduğumuz bazı özellikler birbirinden farklıdır. Sahip olduğumuz bazı özelliklerin birbirinden farklı olmasını sağlayan unsur ise karakterdir. Başka bir deyişle karakter, canlılarda çeşitliliğe neden olan her bir özelliğe verilen addır.

Yukarıdaki metinde “Karakter nedir?” sorusuna yanıt vardır. Bu nedenle bu metinde tanımlama yönteminin kullanıldığını söyleyebiliriz.

Düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamaya örnekler için BURAYA tıklayabilirsiniz.