1)Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri
Eylemin hangi nedenle, hangi gerekçeyle yapıldığını bildiren
cümlelerdir. Neden-sonuç cümlelerini tespit etmek için “Neden/Niçin?” sorusunu
sorarız.
Neden-Sonuç Cümleleri Örnekler
-Uzun süredir yürüdüğü için ayakları ağrımaya başladı.
(Neden ayakları ağrımaya başladı? –Uzun süredir yürüdüğü
için)
-Temelim zayıf olduğu için matematik dersinde başarılı
olamıyorum.
(Matematik dersinde neden başarılı olamıyorum? – Temelim
zayıf olduğu için)
Dişim sürekli ağrıdığı için yazılı kağıdına
odaklanamıyordum.
(Yazılı kağıdına niçin odaklanamıyordum? - Dişim ağrıdığı
için)
Bütün gün ayakta durduğu için çok yorulmuştu.
(Neden yorulmuştu? - Bütün gün ayakta durduğu için)
Yeteri kadar çalışmadığı için sınavdan yüksek puan alamadı.
(Neden sınavdan yüksek puan alamadı? - Yeteri kadar çalışmadığı için)
Düzenli spor yaptığı için formunu koruyor.
(Neden formunu koruyor? - Düzenli spor yaptığı için)
-Babam haber vermeden gittikleri için onlara çok kızmıştı.
(Babam onlara neden kızmıştı? - Haber vermeden gittikleri için)
2) Amaç-Sonuç Cümleleri
Eylemin hangi amaçla yapıldığını bildiren cümlelerdir.
Amaç-sonuç cümlelerini bulmak için “hangi amaçla?” sorusunu sorarız.
Amaç-Sonuç Cümleleri Örnekler
-Konuyu tüm ayrıntılarıyla öğrenebilmek için öğretmenine
sorular soruyordu.
(Öğretmenine hangi amaçla sorular soruyordu? – Konuyu tüm ayrıntılarıyla
öğrenebilmek amacıyla)
-Daha sonra kitabını almak üzere çantasına uzandı.
(Hangi amaçla çantasına uzandı? – Kitabını almak amacıyla)
-Dinlenmek için apartmanın merdivenlerine oturdu.
(Hangi amaçla apartmanın merdivenlerine oturdu? – Dinlenmek
amacıyla)
-Tezini bitirmek için gece gündüz demeden çalışıyordu.
(Hangi amaçla gece gündüz demeden çalışıyordu? - Tezini bitirmek amacıyla)
-Gözlerindeki yaşları silmek için eline bir mendil aldı.
(Hangi amaçla eline bir mendil aldı? - Gözlerindeki yaşları silmek amacıyla)
Yaşlı adam ilaç yazdırmak için doktorun yanına uğradı.
(Hangi amaçla doktorun yanına uğradı? - İlaç yazdırmak amacıyla)
NOT: Neden-sonuç cümleleri ile amaç-sonuç cümlelerini birbirinden
ayırmanın iki yolu vardır. Bunlardan birincisi “için, üzere” gibi sözcüklerin
yerine “amacıyla” sözcüğünü getirmektir. “İçin, üzere” gibi sözcüklerin yerine
“amacıyla” sözcüğünü getirdiğimizde cümlede anlam bozuluyorsa o cümle
neden-sonuç cümlesi; bozulmuyorsa o cümle amaç-sonuç cümlesidir. Bu cümleleri
karıştırmamak için ikinci püf noktası da şudur: Neden-sonuç cümlelerinde neden
kısmı gerçekleşmiştir ancak amaç-sonuç cümlelerinde amaç kısmı henüz
gerçekleşmemiştir.
Örnek:
-Sular kesildiği için bulaşıkları yıkayamamış.
(Gerçekleşmiştir. Bu nedenle bu cümle neden-sonuç cümlesidir.)
-Fransızca öğrenmek için dil kursuna yazılmış. (Gerçekleşmemiştir.
Bu nedenle bu cümle amaç-sonuç cümlesidir.)
3)Koşul-Sonuç Cümleleri
Bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eyleme bağlı olduğu
cümlelere koşul-sonuç cümleleri denir. Türkçede koşul (şart) anlamı sağlayan ek
“-sa,-se” ekidir.
Koşul-Sonuç Cümleleri Örnekler:
-Daha çok yolu vardı, böyle giderse başaramayacaklardı.
-Bu belgeyi imzalarsanız işleminizi tamamlayabiliriz.
-Pazar günü hava yağışlı olmazsa pikniğe gideriz.
-Sorumluluklarımızı zamanında yerine getirirsek işlerimiz hiçbir şekilde aksamaz.
-Özçekim yaparken ışık karşıya alınırsa daha sağlıklı bir görüntü elde edilir.
-İstediğim kitapları getirebilirlerse proje ödevimi kısa sürede tamamlayabilirim.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koşul-sonuç ilişkisi yoktur?
A) Plânlı ve programlı çalışırsan istediğin okulu kazanabilirsin.
B) Düzenli kitap okuduğun takdirde paragraf sorularını çözmekte zorlanmazsın.
C) Karamsarlığa kapılmazsak işi sonuna kadar götürürüz.
D) Birer bardak çay içmek için yanlarına uğradık.
Çözüm:
-A seçeneğinde istediği okulu kazanabilmenin koşulu; plânlı ve programlı çalışmak,
-B seçeneğinde paragraf sorularını çözmekte zorlanmamanın koşulu; düzenli kitap okumak,
-C seçeneğinde işi sonuna kadar götürmenin koşulu; karamsarlığa kapılmamaktır.
Görüldüğü üzere A, B ve C seçeneklerinde koşul-sonuç ilişkisi vardır.
Ancak D seçeneğinde amaç-sonuç ilişkisi vardır. ( Birer bardak çay içmek amacıyla yanlarına uğradık.) DOĞRU CEVAP: D
Konuyla ilgili testimize BURADAN ulaşabilirsiniz.